چند روز قبل از سقوط رئیس جمهور بشار اسد، روسیه اعلام کرد که شورشیان سوری که به سمت دمشق پیشروی می‌کنند، تروریست هستند. اکنون، با قدرت گرفتن این شورشیان، مسکو فرصتی را برای گسترش ردپای اقتصادی خود در سوریه و حفظ پایگاه‌های نظامی خود در آنجا حس می‌کند.
این یک آشتی شگفت‌انگیز است. ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه، در حفظ رژیم اسد از طریق یک جنگ داخلی ده ساله نقش اساسی داشت. پایگاه‌هایی که روسیه در امتداد سواحل سوریه ساخت، آن را قادر ساخت تا قدرت خود را به دریای مدیترانه و آفریقا و همچنین کوبیدن اهداف شورشیان، از جمله مواضع تحت کنترل حاکمان جدید سوریه، هیئت تحریر الشام، گسترش دهد. پس از فرار اسد از کشور، او در مسکو پناهنده شد.
اما با توجه به اینکه متحدان ایالات متحده در خاورمیانه از موضع دولت ترامپ در قبال سوریه مطمئن نیستند، در ارائه بودجه اضطراری به دولت جدید تعلل می‌کنند. این امر فرصتی غیرمنتظره برای روسیه فراهم می‌کند تا نه تنها حضور خود را حفظ کند، بلکه آن را تقویت نیز کند.
در یکی از اولین نشانه‌های ملموس گرم شدن روابط بین دو طرف، روسیه ماه گذشته معادل 23 میلیون دلار ارز سوریه را با نرخ رسمی به بانک مرکزی در دمشق تحویل داد. مقامات سوری و اروپایی گفتند که مسکو اسکناس‌ها را برای اقتصاد نیازمند پول نقد سوریه چاپ کرد، در حالی که بیشتر کشورهای دیگر به دلیل ترس از تحریم‌ها از این کار خودداری کرده بودند.
این تزریق نقدی در حالی صورت گرفت که قطر و عربستان سعودی از ارائه میلیون‌ها دلار کمک بودجه‌ای که در مورد ارائه آن به رژیم جدید بحث کرده بودند، خودداری کردند. این افراد گفتند که این کشورها منتظر شفافیت از واشنگتن هستند که آیا تحریم‌های ایالات متحده علیه جهادگرایان سابق که اکنون مسئول هستند، لغو خواهد شد یا خیر.
دولت‌های سوریه و عربستان سعودی گفتند که نمی‌توانند فوراً اظهار نظر کنند. کرملین به درخواست برای اظهار نظر پاسخ نداد.
مسکو، که خود تحت تحریم‌های ایالات متحده و اروپا به دلیل جنگش در اوکراین است، هیچ گونه تردیدی ندارد.
آنا بورشچفسکایا، پژوهشگر موسسه واشنگتن که بر سیاست مسکو در قبال خاورمیانه تمرکز دارد، گفت: «مزیت روسیه در مذاکره با سوریه این است که هیچ نگرانی اخلاقی در برخورد با سوریه ندارد و می‌تواند تصمیمات را بدون نیاز به اجماع اجرا کند.» «سوال کلیدی این است که غرب چگونه موضع خود را تعیین می‌کند و با سوریه تعامل می‌کند تا دلایل تکیه بر روسیه را کاهش دهد.»
جایزه اصلی برای مسکو، حفظ پایگاه‌های نظامی خود در سوریه خواهد بود که به طور قابل توجهی دسترسی آن را در حالی که با شکست‌هایی در جنگ در اوکراین مواجه است، گسترش می‌دهد.
مذاکرات خصوصی طیف وسیعی از موضوعات، از جمله میلیاردها دلار پول نقد و سرمایه‌گذاری در میادین گازی و بنادر، عذرخواهی احتمالی مسکو به دلیل نقش خود در بمباران غیرنظامیان و حتی درخواستی از سوی مقامات جدید سوریه برای استرداد اسد را در بر گرفته است. به گفته مقامات اروپایی و سوری که در جریان مذاکرات قرار گرفته‌اند، طرف روسی از بحث در مورد درخواست تحویل دیکتاتور سابق خودداری کرد.
در مقابل، دیوید شنکر، دیپلمات سابق ایالات متحده، گفت که دولت ترامپ هنوز برنامه‌ای برای رژیم جدید تدوین نکرده است. شنکر، که در دولت اول ترامپ ریاست بخش خاور نزدیک وزارت امور خارجه را بر عهده داشت، گفت: «عدم مشارکت ایالات متحده در سوریه، مخالفت با بازگشت روسیه را دشوار می‌کند.»
یک توافق گسترده بین روسیه و سوریه بسیاری از روابطی را که رابطه بین دو کشور را لنگر انداخته است، احیا می‌کند. در زمان اسد، سوریه یکی از وفادارترین کشورهای مشتری روسیه بود، در حالی که روسیه یکی از بزرگترین شرکای تجاری سوریه بود. در آن زمان، شرکت‌های روسی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری داشتند که شامل پمپاژ نفت از میادین سوریه و فرآوری گاز طبیعی برای صادرات بود.
این گفتگوها زمانی آغاز شد که میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، و الکساندر لاورنتیف، فرستاده ویژه این کشور در سوریه، در ژانویه وارد این کشور شدند. به گفته افرادی که در جریان مذاکرات قرار گرفته‌اند، هدف آنها مذاکره درباره آینده پایگاه هوایی حمیمیم روسیه و پایگاه دریایی در طرطوس بود، اما این گفتگوها به زودی گسترش یافت و روابط اقتصادی گسترده‌تری را در بر گرفت.
روابط آزمایشی بین روسیه و رهبران جدید سوریه اندکی پس از اولین تماس تلفنی پوتین و احمد الشارا، رهبر شورشی که ریاست جمهوری سوریه را بر عهده گرفت، شتاب گرفت. آنها درباره روابط سیاسی، تجاری و اقتصادی، از جمله آمادگی روسیه برای «بهبود وضعیت اجتماعی-اقتصادی در سوریه» گفتگو کردند، همانطور که در بیانیه کرملین آمده است. مسکو چند روز بعد هواپیمایی پر از اسکناس فرستاد.
در همین حال، سوریه تا حدی انگیزه دارد تا متحدان خود را فراتر از ترکیه، که در حمایت از شورشیان HTS نقش اساسی داشت، متنوع کند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، چند روز پس از سقوط اسد، بازرگانان و مقامات خود را به دمشق فرستاد و ارتش خود را در بخش‌هایی از شمال سوریه مستقر کرد.
دمشق در چارچوب بندی مذاکرات خود با روسیه به عنوان تلاشی برای دریافت غرامت برای رنج و ویرانی‌های ناشی از نیروهای روسی در طول کمپین‌های بمباران وحشیانه که در حمایت از رژیم اسد انجام شد، دقت کرده است.
مذاکره کنندگان سوری گفته‌اند که دولت جدید خواهان بازگرداندن وجوهی است که توسط رژیم سابق به روسیه منتقل شده است. به گفته افراد آگاه، بر اساس سوابق گمرکی، بین سال‌های 2018 و 2019، بانک مرکزی سوریه تقریباً 250 میلیون دلار به یک بانک دولتی در مسکو ارسال کرد. بر اساس گزارش گروه ضد فساد Global Witness در سال 2019، اعضای خانواده اسد که ثروت خود را از انحصارات تجاری و رشوه به دست آورده‌اند، نیز بیش از 40 میلیون دلار آپارتمان در آسمان خراش‌های لوکس در روسیه خریداری کرده‌اند.
پس از تماس تلفنی پوتین با شارا، ریاست جمهوری سوریه اعلام کرد که پوتین از وزیر امور خارجه خود برای سفر به مسکو دعوت کرده است. به گفته افراد آگاه، پوتین همچنین گفته است که روسیه آماده است تا در مورد شرایط توافقنامه‌های امضا شده بین روسیه و سوریه اسد، که یک خواسته کلیدی دولت جدید سوریه است، گفتگو کند.
این قراردادها شامل مرحله جدیدی در ساخت بندر طرطوس است که متوقف شده است. توسعه امتیازات غول پیکر گاز طبیعی فراساحلی، معادن فسفات و میادین هیدروکربنی در منطقه پالمیرا؛ و همچنین ساخت یک کارخانه کود در حمص، در مرکز سوریه.
در واقع، این گفتگوها جاه طلبی‌های اقتصادی گسترده و دیرینه روسیه در سوریه را احیا کرده است.
اسد از بسیاری جهات به یک شریک ناامید کننده برای مسکو تبدیل شده بود. در هفته قبل از سقوط او، اسرائیل تلاش کرد تا با دولت جدید ترامپ معامله‌ای را منعقد کند. به گفته افراد آگاه، این معامله به روسیه اجازه می‌داد تا بدون هیچ مانعی در سوریه سرمایه‌گذاری کند، به شرطی که اسد ایران را به حاشیه براند. این افراد گفتند که وقتی تیم ترامپ تردید کرد، مسکو که از اسد خسته شده بود، او را رها کرد.
روسیه در جاهای دیگر جایگزین‌های کمی دارد. مسکو به پایگاه‌های هوایی در لیبی که توسط خلیفه حفتر، جنگ‌سالار کنترل می‌شود، دسترسی دارد. به گفته مقامات لیبیایی، اروپایی و آمریکایی، این کشور در حال مذاکره برای ایجاد یک پایگاه دریایی در آنجا بوده است، اما بدون موفقیت.
اکنون روسیه فرصتی تازه برای بازسازی حضور خود در سوریه دارد، در حالی که دمشق ممکن است شریکی را پیدا کرده باشد که بتواند با نفوذ ترکیه و ایران، دو قدرت اصلی منطقه، مقابله کند.
یک مقام سوری که در جریان مذاکرات قرار گرفته است، گفت: «علیرغم جنایات روسیه در بمباران‌ها و تامین تسلیحات برای رژیم سابق، سوری‌ها می‌گویند که می‌خواهند صفحه جدیدی را باز کنند.»
با Benoit Faucon در [email protected] و Thomas Grove در [email protected] تماس بگیرید.