اعلام این مذاکرات، گمانه‌زنی‌هایی را درباره احتمال تغییر در روابط دوجانبه و خلع سلاح احتمالی حزب‌الله برانگیخته است.
رهبران اسرائیلی با دستیابی به توافقی برای مذاکرات با میانجیگری در مورد تعیین مرز با لبنان و سایر مسائل، امیدوارند که تعهد بیروت را برای بیرون راندن شبه‌نظامیان حزب‌الله از جنوب لبنان و عبور از رودخانه لیتانی تقویت کنند.
این هفته، یک مقام ارشد سیاسی اسرائیلی که نامش فاش نشد، ابراز امیدواری کرد که مذاکرات تعیین مرز بتواند دو کشور را به سمت عادی سازی روابط دیپلماتیک سوق دهد.
به نقل از ینت، این مقام ارشد سیاسی گفت: «هم ما و هم آمریکایی‌ها معتقدیم که پس از تغییرات در لبنان، این امر می‌تواند ممکن باشد. لبنان در مورد مرز خواسته‌هایی دارد، اما ما نیز خواسته‌هایی داریم. ما در این مورد بحث خواهیم کرد.» منظور او از تغییرات در لبنان، روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید، تضعیف نظامی حزب‌الله و چشم‌انداز انتخابات پارلمانی در سال ۲۰۲۶ بود.
استیو ویتکوف، فرستاده ایالات متحده در خاورمیانه نیز ظاهراً همین خوش‌بینی را دارد. او در سخنرانی در کمیته یهودیان آمریکایی در ۲۶ فوریه در واشنگتن گفت: «لبنان، اتفاقاً، می‌تواند بسیج شود و وارد توافقات صلح آبراهام شود، همانطور که به طور بالقوه سوریه نیز می‌تواند. بنابراین، تغییرات عمیق بسیاری در حال وقوع است.»
با این حال، کارشناسان اسرائیلی همچنان بدبین هستند. به گزارش هاآرتص، عادی سازی روابط با لبنان همچنان دور از دسترس است. یک منبع دیپلماتیک به این روزنامه گفت که اظهارات مقام ارشد سیاسی تنها تلاشی از سوی دفتر نتانیاهو برای توجیه ورود به مذاکرات تعیین مرز با لبنان است، اقدامی که شرکای ائتلافی او با آن مخالف هستند. با این وجود، دستیابی به توافق بر سر یک مرز دائمی، به خودی خود، یک دستاورد دیپلماتیک برای هر دو طرف تلقی می‌شود.
تعیین مرز
اسرائیل و لبنان روز سه‌شنبه مذاکراتی را درباره اصلاحات در مرز مشترک خود آغاز کردند. بیانیه‌ای که توسط دفتر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، منتشر شد، فاش کرد که نمایندگان اسرائیلی، لبنانی، فرانسوی و آمریکایی در پایگاه ناقوره یونیفل (نیروی موقت سازمان ملل در لبنان) دیدار کردند و توافق کردند که دو کارگروه برای رسیدگی به اختلافات بر سر مرز فعلی، موسوم به خط آبی، ایجاد کنند. یک گروه در مورد خود مسیر بحث خواهد کرد و گروه دیگر به پنج موضع نظامی در جنوب لبنان رسیدگی خواهد کرد که نیروهای اسرائیلی علی‌رغم توافق آتش‌بس ۲۷ نوامبر که تخلیه آنها را الزامی می‌کند، در آنجا باقی مانده‌اند. گروه سوم برای حل مسئله بازداشت‌شدگان لبنانی که توسط اسرائیل نگهداری می‌شوند، تلاش خواهد کرد.
آتش‌بس ۲۷ نوامبر ایجاب می‌کند که جنگجویان حزب‌الله به کرانه شمالی رودخانه لیتانی عقب‌نشینی کنند، اسرائیل از مناطق جنوب لیتانی خارج شود و ارتش لبنان کنترل جنوب لبنان را در دست بگیرد و در این روند، زیرساخت‌ها و مخفیگاه‌های سلاح حزب‌الله را برچیند. اسرائیل می‌گوید ارتش لبنان در دومی یا در بیرون راندن تمام جنگجویان این گروه از منطقه موفق نشده است، به همین دلیل است که همچنان پنج پست نظامی در مرز را اشغال می‌کند.
بیانیه دفتر نتانیاهو افزود که اسرائیل قبلاً موافقت کرده است که پنج بازداشتی لبنانی را به عنوان «ژست حسن نیت برای رئیس‌جمهور جدید لبنان»، جوزف عون، آزاد کند. چهار نفر از آنها روز سه‌شنبه آزاد شدند و نفر پنجم روز چهارشنبه آزاد شد. آکسیوس گزارش داد که پس از حمله اسرائیل به لبنان در اکتبر گذشته، حدود ۱۱ تبعه لبنانی را به ظن عضویت یا همکاری با حزب‌الله بازداشت کرده است.
خط آبی که توسط سازمان ملل متحد ایجاد شده است، به عنوان مرز بالفعل بین لبنان و اسرائیل عمل می‌کند. این خط برای تأیید خط عقب‌نشینی ارتش اسرائیل از جنوب لبنان در ماه مه ۲۰۰۰، پس از ۱۸ سال اشغال، ترسیم شد. سازمان ملل متحد از بشکه‌های رنگ شده به رنگ آبی روشن برای تعیین خط استفاده کرد، از این رو نام آن خط آبی است.
خط آبی از ناقوره، در سواحل مدیترانه، به سمت شرق امتداد می‌یابد و به طور متفاوتی به سمت شمال و جنوب نوسان می‌کند و سپس به سمت شمال، به سمت بلندی‌های جولان، جایی که مرزهای اسرائیل، لبنان و سوریه به هم می‌رسند، می‌چرخد. حدود ۱۰ هزار نیروی یونیفل از ۵۰ کشور مختلف در جنوب لبنان در امتداد خط آبی مستقر هستند، جایی که از زمان استقرار اولیه خود در سال ۱۹۷۸، وظایف مختلف مربوط به آتش‌بس، از جمله نظارت بر خلع سلاح حزب‌الله و عقب‌نشینی اسرائیل از منطقه بر اساس قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل (۲۰۰۶)، که به جنگی که در آن سال بین گروه شیعه لبنانی و اسرائیل درگرفت، پایان داد، به آنها محول شده است.
توافق نتانیاهو برای آغاز مذاکرات تعیین مرز، به ویژه با توجه به مخالفت قبلی او با توافق مرزی دریایی که در سال ۲۰۲۲ تحت نخست‌وزیری یائیر لاپید حاصل شد، قابل توجه است. در آن زمان، نتانیاهو لاپید را متهم کرد که امتیازات ارضی دریایی داده است که هیچ اختیاری برای آن نداشت و تهدید کرد که اگر دوباره به نخست‌وزیری برسد، این توافق را لغو خواهد کرد. تاکنون، او به تهدید خود عمل نکرده است.
مشابه مورد مذاکرات فعلی، فرانسه و ایالات متحده در مذاکرات مرزی دریایی که در پایگاه ناقوره یونیفل نیز برگزار شد، میانجیگری کردند. توافق سال ۲۰۲۲ نه تنها مرز دریایی را تعیین کرد، بلکه به حقوق مالکیت میادین گازی در مدیترانه نیز پرداخت، به طوری که میدان کاریش تحت کنترل کامل اسرائیل و میدان قانا تحت کنترل لبنان قرار گرفت.
نکات مورد مذاکره
همانطور که در بالا ذکر شد، سه کمیته‌ای که روز سه‌شنبه تأسیس شدند، به پنج پست استراتژیک که اسرائیل همچنان اشغال می‌کند، موضوع زندانیان لبنانی باقی مانده در اسرائیل و تعیین نهایی مرز اسرائیل و لبنان رسیدگی خواهند کرد.
در مورد موضوع اول، اسرائیل از عقب‌نشینی کامل از پنج پاسگاه خودداری کرده است زیرا آنها مستقیماً مشرف به شهرها و روستاهای اسرائیلی هستند و آنها را در معرض حمله از جنوب لبنان قرار می‌دهند.
موضوع دوم، مربوط به زندانیان لبنانی، حساس است، اما ظاهراً به گفته مقامات اسرائیلی، حل آن نسبتاً آسان است. با آزادی پنج نفر از آنها، تنها حدود شش نفر در بازداشت باقی مانده‌اند.
موضوع سوم، بحث در مورد یک مرز رسمی، موضوع جدیدی نیست. تلاش‌های گذشته برای مذاکره بدون موفقیت به پایان رسید. اسرائیل و لبنان در ۱۳ نقطه در امتداد خط آبی اختلاف نظر دارند.
همچنین در دستور کار، درخواست حزب‌الله برای بازگرداندن شش روستا است که در جنگ ۱۹۴۸ توسط اسرائیل اشغال شده و ساکنان آن آواره شده‌اند، و همچنین محل مقبره پیامبر نبی یوشع (یوشع)، در الجلیل بالا، در نزدیکی مرز. با این حال، به گزارش هاآرتص، درخواست حزب‌الله واقعاً بخشی از مذاکرات نیست زیرا شهرک‌های اسرائیلی اکنون در جایی قرار دارند که زمانی شش روستای لبنانی وجود داشت.
اورنا میزراهی، پژوهشگر ارشد در مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل، به المانیتور گفت که بعید است اسرائیل بر سر سه مکان مورد مناقشه سازش کند: نقطه B1 در ناقوره. روستای غجر؛ و آنچه اسرائیلی‌ها کوه داو می‌نامند و لبنانی‌ها به عنوان مزارع شبعا می‌شناسند.
- نقطه B1 مکانی است که مرز دریایی و مرزهای زمینی (خط آبی) به هم می‌رسند. از آنجایی که غربی‌ترین نقطه مرز زمینی است و در ارتفاعات بالا قرار دارد، هم لبنان و هم اسرائیل آن را استراتژیک می‌دانند. اسرائیل در آنجا حضور نظامی دارد.
- روستای غجر از نظر فیزیکی توسط خط آبی تقسیم شده است. اسرائیل کل روستا را به دلیل خط آبی یک منطقه نظامی می‌دانست و یک ایست بازرسی در ورودی آن ایجاد کرد. هنگامی که اسرائیل در سال ۱۹۸۱ بلندی‌های جولان را ضمیمه کرد، این روستا در امتداد مرز لبنان و جولان، اسرائیلی اعلام شد. پس از گفتگو با رهبران محلی، اسرائیل سه سال پیش ایست بازرسی را برداشت و به گردشگران اجازه داد آزادانه از این روستا بازدید کنند. برخی از ساکنان غجر دارای تابعیت اسرائیلی هستند، در حالی که برخی دیگر تابعیت دوگانه دارند. در طول سال‌ها، برخی از ساکنان آن ادعا کرده‌اند که این روستا سوری است، نه لبنانی، که این نیز موضع اسرائیل است.
- منطقه مزارع شبعا یا کوه داو در جولان، در نزدیکی محل تلاقی مرزهای اسرائیل، لبنان و سوریه قرار دارد. این نقطه استراتژیک با ارتفاع ۱۵۰۰ متر، دهه‌هاست که کانون درگیری بین اسرائیل و حزب‌الله بوده است. در سال ۲۰۰۰، حزب‌الله دو سرباز اسرائیلی و یک کارگر وزارت دفاع اسرائیل را کشت و اجساد آنها را ربود. در طول سال‌ها درگیری‌های دیگری نیز رخ داده است. در آگوست ۲۰۲۳، حزب‌الله دو چادر در نزدیکی کوه داو برپا کرد، اقدامی که اسرائیل آن را تحریک آشکار تلقی کرد. حزب‌الله در نهایت بدون توسل اسرائیل به ابزار نظامی، آنها را برچید.
میزراهی گفت: «دو موضوع اول، یعنی پنج پست نظامی و زندانیان لبنانی، مربوط به جنگ [اخیر] و نتایج جنگ است. آنها نیاز به توجه فوری و راه حل‌های فوری دارند. موضوع سوم، تعیین مرز، باید به عنوان بخشی از یک بحث بزرگتر در مورد روابط آینده بین اسرائیل و لبنان مورد بررسی قرار گیرد. یکی از اجزای روشن چنین بحثی و یک توافق احتمالی در آینده، بدیهی است که باید خلع سلاح حزب‌الله باشد، به طوری که دیگر یک گروه شبه‌نظامی مستقل نباشد.»
به گفته شادی خلیل، رئیس مرکز آرامی جلیل و کارشناس لبنان، اسرائیل اصرار دارد که کنترل B1 را حفظ کند، نه تنها برای جلوگیری از احتمال افتادن آن به دست حزب‌الله، بلکه به این دلیل که اگر این نقطه جابجا شود، ممکن است مجبور به مذاکره مجدد در مورد توافق مرزی دریایی سال ۲۰۲۲ شود.
زمان‌بندی همه چیز است
به گفته میزراهی، توافق مرزی دریایی سال ۲۰۲۲ ثابت می‌کند که اسرائیل می‌تواند برای دستیابی به توافق با لبنان همکاری کند.
او گفت: «در مذاکرات کنونی، مهم‌ترین چیز برای اسرائیل البته وضعیت حزب‌الله است - کجا حضور دارد، چقدر قوی است. اسرائیل به وضعیت پس از جنگ ۲۰۰۶ بازنخواهد گشت، زمانی که حزب‌الله به جنوب لبنان بازگشت، استحکامات نظامی خود را عمیق‌تر کرد، تونل ساخت، موشک تولید کرد، خود را با پهپادها مسلح کرد.»
میزراهی زمان‌بندی مذاکرات را با توجه به رهبری جدید در لبنان و تلاش‌های آن برای مهار نظامی حزب‌الله، دلگرم‌کننده می‌داند. پنج نفر از ۲۴ وزیر کابینه لبنان وابسته به حزب‌الله و امل هستند، اما نفوذ سیاسی گروه‌های شیعه در دولت در مقایسه با دهه‌های گذشته بسیار کمتر است.
میزراهی خاطرنشان کرد که اسرائیل در سال ۲۰۱۷ قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن هر توافق پیشنهادی که شامل مصالحه‌های ارضی باشد، باید توسط اکثریت قاطع ۸۰ عضو کنست از ۱۲۰ عضو تصویب شود.
او گفت: «بدیهی است که این امر هرگونه توافق احتمالی با لبنان را پیچیده‌تر می‌کند. با این حال، من معتقدم که اگر تعیین مرز در یک توافق بزرگتر پیشنهاد شود، توافقی که شامل خلع سلاح حزب‌الله و تغییر واقعی در روابط دوجانبه باشد، آنگاه افکار عمومی ممکن است برای تصویب چنین توافقی فشار بیاورد.»
خلیل در مورد حزب‌الله خاطرنشان کرد: «این سازمان دانش و توانایی‌هایی برای تولید سلاح جمع‌آوری کرده است. در مراسم تشییع جنازه [دبیرکل حزب‌الله] حسن نصرالله، دیدیم که این سازمان با وجود ضرباتی که در چند ماه گذشته دریافت کرده است، هنوز زنده و فعال است.»
او با تخمین اینکه ارتش لبنان هنوز راه زیادی تا به چالش کشیدن کامل حضور حزب‌الله در جنوب دارد، افزود: «مشکل این است که حزب‌الله سال‌هاست که در لبنان، در بین مردم و نظام آموزشی آن کاشته شده است و حذف آن و نفوذش آسان نیست.»