عکس: گتی ایمجز
عکس: گتی ایمجز

چگونه با یک کتاب افشاگرانه شرکتی برخورد نکنیم

تلاش متا برای ساکت کردن «آدم‌های بی‌ملاحظه» نتیجه معکوس می‌دهد

آدم‌های بی‌ملاحظه (Careless People). نوشته سارا وین-ویلیامز. انتشارات فلت‌آیرون بوکس؛ ۴۰۰ صفحه؛ ۳۲.۹۹ دلار. مک‌میلان؛ ۲۲ پوند

شخصیت اصلی کتاب سارا وین-ویلیامز درباره زندگی در فیس‌بوک، مارک زاکربرگ، بنیان‌گذار و رئیس این شبکه اجتماعی نیست. شریل سندبرگ، مدیر عملیاتی سابق آن هم نیست – هرچند او با جزئیات جذابی به هر دوی آنها می‌پردازد. شخصیت اصلی، خود نویسنده است.

خاطرات او با داستان حمله کوسه به وی در ۱۳ سالگی هنگام شنا در زادگاهش نیوزیلند آغاز می‌شود. داستان‌های وحشتناک بیشتری در ادامه می‌آید. او به عنوان رئیس سیاست‌گذاری جهانی در فیس‌بوک (اکنون متا) تا زمان اخراجش در سال ۲۰۱۷، خود را به عنوان یک مبارز تنها به تصویر می‌کشد که در کره جنوبی خطر زندان و در میانمار خطر ربوده شدن توسط حکومت نظامی را به جان خرید – همگی، به ساده‌لوحی، برای ترویج فیس‌بوک به عنوان راهی برای تبدیل جهان به مکانی بهتر. او از تأثیرات دراماتیک لذت می‌برد: هرچه خود را محق‌تر و ماجرا را خونین‌تر نشان دهد، بهتر است.

در مقابل، آقای زاکربرگ و خانم سندبرگ به گونه‌ای به تصویر کشیده شده‌اند که تقریباً کوسه را خوب جلوه می‌دهند. او (کناره‌گیر، بی‌احساس و سطحی) است؛ او (سندبرگ) دمدمی‌مزاج و دورو است. این تصویرسازی‌ها نیز ممکن است گاهی برای جذاب‌تر کردن داستان، حقیقت را کمی کش داده باشند. اما بدون شک، داستان خوبی است – به خصوص به این دلیل که یک داور، به درخواست متا، خانم وین-ویلیامز را از تبلیغ یا توزیع «آدم‌های بی‌ملاحظه» منع کرده است، با این استدلال که نویسنده توافق‌نامه قطع همکاری خود را نقض کرده است. این درسی است در مورد اینکه چگونه نباید با معادل شرکتیِ یک کتاب افشاگرانه برخورد کرد.

بخش‌هایی از کتاب واقعاً خنده‌دار است. آقای زاکربرگ را تصور کنید که تازه از جت شخصی‌اش پیاده شده، روی یک تخت روزانه در استراحتگاهی در اندونزی لم داده و بدن رنگ‌پریده‌اش روی کوسن‌ها تکیه داده شده است. او می‌نویسد: «احساس می‌کنم به یونان باستان قدم گذاشته‌ام، هرچند یک توگا و تاج برگ بو با اتاق بیشتر از مایوی شنای او همخوانی داشت.» در جایی او به طرز مرموزی درخواست می‌کند که در معرض یک «شورش» در جنوب شرقی آسیا قرار گیرد. منظور او، به شیوه واقعی یک پادشاه-پسر، «محاصره شدن آرام» توسط طرفداران فیس‌بوک است.

به همین ترتیب، خانم سندبرگ، نویسنده کتاب «تکیه کن» (Lean In)، کتابی درباره توانمندسازی زنان، حال و هوایی شاهانه دارد. در روایت کتاب، او هر زمان که به نفعش باشد، با کاریزما می‌درخشد. درباریان او زنان جوان هستند. او به عنوان فردی تصویر می‌شود که مستبدانه از مرزهای شخصی عبور می‌کند. وقتی صدای نوزاد تازه متولد شده نویسنده در طول تماس‌های تلفنی آخر شب شنیده می‌شود، خانم سندبرگ به او توصیه می‌کند: «هوشمند باش و یک پرستار بچه فیلیپینی استخدام کن.» همچنین گفته می‌شود خانم سندبرگ از یک دستیار زن می‌خواهد که برای هر دوی آنها لباس زیر بخرد و او را دعوت می‌کند تا آن را پرو کنند.

یکی از جدی‌ترین ادعاهای کتاب این است که آقای زاکربرگ در مورد برنامه‌های شرکت برای چین در جریان یک جلسه استماع سنای ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ (hearing in 2018) دروغ گفته است. (نویسنده شکایتی به عنوان افشاگر به کمیسیون بورس و اوراق بهادار ارائه کرده است.) خانم وین-ویلیامز همچنین می‌گوید که توسط جوئل کاپلان، مدیر ارشد امور جهانی متا، مورد آزار و اذیت قرار گرفته است، ادعایی که متا آن را رد می‌کند.

متا این کتاب را «ترکیبی از ادعاهای قدیمی و قبلاً گزارش شده درباره شرکت و اتهامات نادرست درباره مدیران ما» توصیف می‌کند. این شرکت از الگوی شرکت‌های دیگری پیروی می‌کند که ناموفقانه سعی در جلوگیری از انتشار کتاب‌های افشاگرانه داشته‌اند. در سال ۲۰۲۰ اپل تلاش کرد جلوی انتشار کتاب «محرمانه اپ استور» (App Store Confidential) را که به زبان آلمانی توسط تام سادوفسکی، رئیس سابق اپ استور آن نوشته شده بود، بگیرد. این تلاش فقط فروش را افزایش داد. هنگامی که کتاب «ناامن در هر سرعتی» (Unsafe at Any Speed) نوشته رالف نادر، مدافع حقوق مصرف‌کننده، در سال ۱۹۶۵ منتشر شد، جنرال موتورز سعی کرد اعتبار او را خدشه‌دار کند. این کتاب به سرعت به یک اثر کلاسیک تبدیل شد و به ایجاد وزارت حمل و نقل آمریکا کمک کرد.

امروز «آدم‌های بی‌ملاحظه» در صدر فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های غیرداستانی نیویورک تایمز قرار دارد. در آمازون، ناشران این خاطرات آن را با عنوان «کتابی که متا نمی‌خواهد شما بخوانید» تبلیغ می‌کنند. اگر ادعاهای کتاب به همان اندازه که متا می‌گوید قدیمی و نادرست است، شرکت باید به سادگی آنها را کم‌اهمیت جلوه می‌داد – یا با دقت سکوت می‌کرد. ¦