نمایی از درس‌هایی که اسرائیل و حماس می‌توانند از آتش‌بس‌های گذشته بیاموزند
نمایی از درس‌هایی که اسرائیل و حماس می‌توانند از آتش‌بس‌های گذشته بیاموزند

اسرائیل و حماس چه درس‌هایی می‌توانند از آتش‌بس‌های گذشته بیاموزند

شواهد به‌دست‌آمده از بیش از ۲۰۰۰ آتش‌بس، میزان اثربخشی آن‌ها را نشان می‌دهد

برای مطالعه بیشتر در مورد روزنامه‌نگاری داده‌های اکونومیست، به صفحه جزئیات گرافیکی ما مراجعه کنید.

ماه‌ها مذاکره طول کشید تا توافق آتش‌بس بین اسرائیل و حماس، اسلام‌گرایان غزه، حاصل شود. تاکنون آتش‌بس شکننده که در ۱۵ ژانویه امضا شد، پابرجاست. اما هنوز جزئیات دشواری باقی مانده که باید حل شوند. شواهد به‌دست‌آمده از هزاران آتش‌بس در سراسر جهان نشان می‌دهد که چه زمانی این توافق‌ها به احتمال زیاد به موفقیت یا شکست می‌انجامند.

داده‌های پروژه آتش‌بس، یک گروه تحقیقاتی، شامل تمام آتش‌بس‌هایی است که حداقل یک کشور بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۲۰ در آن دخیل بوده‌اند. از بین ۲۲۰۰ آتش‌بس در این مطالعه، تقریباً نیمی با موفقیت به پایان رسیدند (به‌عنوان‌مثال، با یک توافق صلح رسمی) یا فراتر از پایان مطالعه ادامه داشتند. یک‌سوم آتش‌بس‌ها با شکست مواجه شدند (درگیری‌ها از سر گرفته شد یا طرفین از توافق خارج شدند). مابقی یا هرگز شروع نشدند یا اطلاعات کافی برای تعیین نتیجه آن‌ها وجود نداشت (به نمودار ۱ مراجعه کنید).

بیش از ۱۰۰ مورد از آتش‌بس‌ها مربوط به اسرائیل بوده، از جمله ۳۹ مورد بین اسرائیل و حماس - آخرین مورد در سال ۲۰۲۰. بیش از ۲۰ درصد از این توافق‌ها به اهداف خود رسیدند یا با توافق جدیدی جایگزین شدند. اما نتوانستند مانع از شروع مجدد جنگ شوند.

هر درگیری شرایط منحصربه‌فردی دارد که تعیین می‌کند آیا آتش‌بس برقرار می‌ماند یا خیر. اما محققان خاطرنشان می‌کنند که آتش‌بس‌های موفق معمولاً سه وجه مشترک دارند. اولین مورد، یک روند سیاسی برای رسیدگی به علت اصلی خشونت است. به‌عنوان‌مثال، در اواخر سال ۲۰۲۳، اسرائیل موافقت کرد که به‌طور موقت حملات خود را در ازای آزادی گروگان‌ها متوقف کند. اما بدون تعامل سیاسی، آتش‌بس کوتاه‌مدت و معاملاتی باقی ماند: درگیری‌ها هفت روز بعد از سر گرفته شد.

دومین مورد، حضور یک سیستم نظارتی (مثلاً توسط یک سازمان بین‌المللی) است. چهار پنجم آتش‌بس‌های بدون سیستم نظارتی، در عرض یک سال درگیری‌ها را از سر گرفتند. چنین سیستم‌هایی ممکن است کمک کنند تا اطمینان حاصل شود که هر دو طرف به توافق پایبند هستند. از طرف دیگر، طرف‌های درگیر جنگ که با چنین سیستمی موافقت می‌کنند، ممکن است از قبل تعهد بیشتری به صلح پایدار داشته باشند. (آمریکا و قطر نظارت دقیقی بر اجرای آتش‌بس کنونی غزه دارند؛ اتحادیه اروپا در نظارت بر برخی جنبه‌ها دخیل است.)

نموداری از عوامل موثر در موفقیت آتش‌بس‌ها
نمودار: اکونومیست

عامل سوم این است که آیا آتش‌بس فراتر از «پنجره شکنندگی» اولیه دوام می‌آورد یا خیر. آتش‌بس‌هایی که با شکست مواجه می‌شوند، اغلب در چند روز اول شکست می‌خورند. اما آن‌هایی که با کمتر از ۲۵ کشته در جنگ، به ۱۰۰ روز می‌رسند، شانس بیشتری برای رسیدن به صلح پایدار دارند. و اگر آستانه مرگ و میر پایین‌تر باشد، این پنجره شکنندگی کوچک‌تر می‌شود (به نمودار ۲ مراجعه کنید).

آتش‌بس ناموفق می‌تواند بهتر از هیچ باشد: خشونت پس از یک دوره صلح معمولاً کمتر از قبل از آن شدید است. و هرگونه مهلت در جنگ می‌تواند به کمک و مساعدت به غیرنظامیان اجازه دهد.

آزمایش بعدی برای اسرائیل و حماس در تاریخ ۲ فوریه خواهد بود، زمانی که مذاکرات در مورد مرحله بعدی آتش‌بس از سر گرفته می‌شود - که شامل خروج نیروهای اسرائیلی از تمام غزه و آزادی گروگان‌های بیشتر است. اینکه آیا آتش‌بس می‌تواند دوام بیاورد یا خیر، به این بحث‌ها بستگی دارد.¦

این یک نکته مهم است.