در صحرایی آغشته به خون، دو مرد زره‌پوش سوار بر اسب از میان سپاهیان عظیم خود بیرون می‌آیند تا با یکدیگر روبرو شوند. موسیقی پرتنش اوج می‌گیرد و سپس با نزدیک شدن مردان محو می‌شود.
«تو به دنبال عدالت نیستی»، یکی از آن‌ها می‌گوید. «این بهانه‌ای برای ادامه جنگ است.» رقیبش پاسخ می‌دهد: «قاتلان را تحویل بده تا این سپاه با تو بیعت کند.»
جنگجویان به سوی یاران خود بازمی‌گردند و جنگ از سر گرفته می‌شود.
این لحظه‌ای کلیدی در سریال «معاویه» است؛ یک مجموعه تلویزیونی ۲۱ قسمتی پرهزینه که توسط ام‌بی‌سی (MBC)، غول رسانه‌ای متعلق به عربستان سعودی که برنامه‌هایش را در سراسر جهان اسلام پخش می‌کند، تولید شده است.
سال‌هاست که ام‌بی‌سی تولیدات پرفروشی را همزمان با ماه رمضان، ماه مبارک مسلمانان، پخش می‌کند؛ دوره‌ای که زمان پربیننده تلویزیون محسوب می‌شود و بسیاری از مردم منطقه بیش از حد معمول در خانه وقت می‌گذرانند. اما محصول امسال با واکنش‌های شدیدی روبرو شده است. شخصیت اصلی سریال، معاویه، توسط برخی مسلمانان سنی مورد ستایش و از سوی شیعیان مورد نفرت است. تصویرسازی ام‌بی‌سی بحث‌برانگیز بوده است.
مقامات شیعه ایران این سریال را ممنوع کردند. در عراق، که جمعیت شیعه بزرگی دارد، این سریال به دلیل نگرانی از دامن زدن به خشونت‌های فرقه‌ای مسدود شده است. در مصر، علمای دانشگاه الازهر، یک نهاد برجسته سنی، توصیه کرده‌اند که از تماشای «معاویه» خودداری شود زیرا تصویرسازی آن از صحابه پیامبر اسلام از نظر مذهبی نامناسب است.
یوسف زیدان، نویسنده برجسته مصری، اوایل این ماه در یک ویدیوی یوتیوب گفت که «معاویه» «کینه‌های تاریخی را عمیق‌تر می‌کند». او افزود که این سریال دارای «خطاهای تاریخی بی‌پایان» است و «تصویری نادرست» از تاریخ ارائه می‌دهد.
شخصیت بحث‌برانگیز
داستانی که «معاویه» بر اساس آن ساخته شده، قرن‌هاست که مسلمانان را دچار اختلاف کرده است. و از این نظر، نسخه ام‌بی‌سی نیز تفاوتی ندارد.
معاویه، پسر یک تاجر ثروتمند مکی، در ابتدا از مخالفان حضرت محمد (ص) بود، اما بعداً اسلام آورد. پس از رحلت پیامبر در سال ۶۳۲ میلادی، پیروان اسلام به دو گروه شیعه و سنی تقسیم شدند. شیعیان معتقد بودند که علی (ع)، پسرعمو و داماد پیامبر، جانشین برحق است، در حالی که اهل سنت معتقد بودند که جانشین باید توسط یک شورا انتخاب شود. معاویه به یک چهره برجسته نظامی و سیاسی در جبهه اهل سنت تبدیل شد و در طول جنگ داخلی مسلمانان معروف به فتنه اول (۶۵۶-۶۶۱ میلادی) فرماندهی سپاه بزرگی را بر عهده داشت. پس از جنگ، او به عنوان اولین خلیفه خلافت اموی تا زمان مرگش در حدود سال ۶۸۰ میلادی حکومت کرد.
امروزه، سنی‌ها و شیعیان دو فرقه بزرگ اسلامی هستند و سنی‌ها حدود ۸۵ درصد از ۱.۶ میلیارد مسلمان جهان را تشکیل می‌دهند. معاویه به دلیل جنگ با علی (ع) در میان شیعیان و همچنین برخی از اهل سنت که معتقدند او خلافت را به یک پادشاهی دنیوی تبدیل کرد و گرایش‌های مقدس‌تر را کنار گذاشت، شخصیتی بحث‌برانگیز است.
این سریال ام‌بی‌سی با لباس‌های فاخر، نبردهای حماسی و دسیسه‌های سیاسی، طبق گزارش‌ها بودجه‌ای بیش از ۱۰۰ میلیون دلار داشته است که آن را به یکی از پرهزینه‌ترین تولیدات عربی زبان تاریخ تبدیل می‌کند. فیلمبرداری در تونس انجام شده و بازیگران شامل فلسطینی‌ها، اردنی‌ها و مصری‌ها هستند. لجین اسماعیل، بازیگر نقش معاویه، اهل سوریه است. فیلمنامه توسط خالد صلاح مصری نوشته شده و کارگردانی آن را طارق العریان و احمد مدحت، هر دو مصری، بر عهده داشته‌اند.
خالد صلاح گفت مهم است که «خالقان عرب» به داستان‌هایی مانند «معاویه» بپردازند، حتی اگر با واکنش شدید روبرو شود. او در مصاحبه‌ای گفت: «وقتی این سریال را می‌نوشتم، در دلم هیچ شکی نداشتم که بحث‌برانگیز خواهد شد. اما فکر می‌کنم اگر می‌خواهیم یک دولت مدنی لیبرال مدرن بسازیم، مطرح کردن این موضوع برای بحث بسیار سالم و ضروری است.»
نادرستی‌های تاریخی
تصویرسازی‌های سینمایی و تلویزیونی از تاریخ اولیه اسلام می‌تواند حساسیت‌برانگیز باشد. به عنوان مثال، سریال سال ۲۰۱۲ ام‌بی‌سی درباره عمر بن الخطاب، حاکم مسلمان قرن هفتم، انتقاداتی را به همراه داشت. اما تاریخ تنها موضوع دشوار نیست - سریال طنز «سلفی» ام‌بی‌سی در رمضان ۲۰۱۵ که به افراط‌گرایی مذهبی می‌پرداخت، به دلیل تصویرسازی از سنت‌های اسلامی مورد انتقاد قرار گرفت.
ام‌بی‌سی مستقر در ریاض، که بخش عمده سهام آن متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی است، برنامه‌های خود را در چندین کشور عربی پخش می‌کند؛ پلتفرم پخش آنلاین آن نزدیک به ۵ میلیون مشترک دارد. «معاویه» تا ۲۱ مارس از کانال اصلی ام‌بی‌سی پخش شد و اکنون برای پخش آنلاین در دسترس است. ام‌بی‌سی به درخواست برای اظهار نظر پاسخ نداد.
این سریال عمدتاً معاویه را به عنوان یک رهبر کاریزماتیک به تصویر می‌کشد - در یک تریلر به «امپراتوری گسترده از شرق به غرب، حکومتی ترکیبی از زیرکی و قدرت» اشاره می‌شود. لجین اسماعیل، بازیگر نقش اول، گفت که تیم تولید در برخورد با چنین موضوع حساسی محتاط بوده است.
او در مصاحبه‌ای با تلویزیون العربیه گفت: «حتی قبل از پخش سریال، افرادی بودند که حمله می‌کردند و توصیه می‌کردند که سریال تماشا نشود. این مسئولیت بزرگ و چالش بزرگی است.»
اما منتقدان سریال می‌گویند که این سریال روایت اهل سنت از این دوره تاریخ اولیه اسلام را نشان می‌دهد و میراث معاویه را تجلیل می‌کند و او را به شخصیتی دارای حکمت و قدرت تبدیل می‌کند.
برخی دیگر بر انتقادات مربوط به مسائل سکولارتر تمرکز کرده‌اند و سریال را به نسخه‌ای از «بازی تاج و تخت» (Game of Thrones) از تاریخ اسلام تشبیه کرده‌اند. طراحی صحنه، لباس‌ها و گریم در میان برخی بینندگان که به نادرستی‌های تاریخی اشاره کرده‌اند، مورد تمسخر قرار گرفته است. یک قفسه کتاب امروزی در پس‌زمینه یکی از صحنه‌ها دیده می‌شد، در حالی که پزشکی که به ملاقات معاویه می‌رفت، به نظر می‌رسید یک کیف چرمی حمل می‌کند.
برای برخی در منطقه، جنجال پیرامون سریال ام‌بی‌سی لزوماً منفی نیست و حتی می‌تواند به تساهل مذهبی بیشتر منجر شود. عصام زکریا، منتقد فیلم مصری، گفت که بحث پیرامون «معاویه» می‌تواند به مبارزه با تعصب کمک کند.
او گفت: «حضور این شخصیت‌های بحث‌برانگیز در یک درام... مخاطب را تشویق می‌کند تا در مورد این تاریخ تحقیق کند و روایت‌های تاریخی مختلف را بخواند. این سریال از درام - درگیری‌ها، سرنوشت، سوء تفاهم، طبیعت انسانی - برای روایت داستان یک رویداد بزرگ تاریخی استفاده می‌کند، بدون اینکه معاویه یا شخصیت‌های دیگر را به عنوان شیطان محض یا فرشتگان پاک نشان دهد. آن‌ها انسان‌هایی با نقص هستند.»