با کنار رفتن بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق، روابط خارجی سوریه دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. در میان این تغییرات، چین که زمانی دوست اسد بود، در حال بازتنظیم روابط خود است و با دو دیدار از زمان به قدرت رسیدن احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید، درهای خود را به روی دولت جدید سوریه گشوده است.
آخرین دیدار روز چهارشنبه برگزار شد، زمانی که اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه، میزبان هیئتی چینی به رهبری شی هونگوی، سفیر چین در سوریه، در دمشق بود. به گزارش خبرگزاری دولتی سوریه (سانا)، الشیبانی «بر اهمیت تقویت روابط» بین سوریه و چین تأکید کرد، در حالی که هونگوی «آمادگی خود را برای افزایش همکاری ابراز داشت».
ماه گذشته، هونگوی با الشرع دیدار کرد؛ الشرع پس از آنکه گروه شورشی تحت رهبری او اسد را در دسامبر ۲۰۲۴ سرنگون کرد، به قدرت رسید، اما جزئیاتی از گفتگوی آنها فاش نشد.
روابط آنها هرگونه که شکل بگیرد، دو موضوع کلیدی در آینده بین چین و سوریه مطرح خواهد بود. چین در وهله اول به دنبال تضمین این است که هرگونه حضور اویغورها در سوریه تهدیدی برای امنیت چین ایجاد نکند. از سوی دیگر، سوریه پس از یک جنگ داخلی طولانی، به دنبال بازیگران خارجی است که مایل به کمک در بازسازی آن باشند. هزینه بازسازی سوریه بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. سوریه پیش از این میلیاردها دلار کمک از اروپا دریافت کرده است، اما بازسازی بلندمدت آن به سرمایه‌گذاری بسیار بیشتری نیاز دارد. در تئوری، چین موقعیت خوبی برای کمک به هزینه‌های بازسازی دارد، اما مانع اویغورها و تحریم‌های بین‌المللی چالش‌هایی را برای هرگونه دخالت چین ایجاد می‌کنند.
دوراهی چین در سوریه
در دوران اسد، پکن و دمشق روابط دوستانه‌ای داشتند، هرچند گاهی اوقات این روابط چندان گرم نبود.
سوریه در سال ۲۰۲۲ به طرح کمربند و جاده چین پیوست. و در سال ۲۰۲۳، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، یکی از اولین رهبران جهان بود که پس از آغاز جنگ داخلی وحشیانه سوریه در سال ۲۰۱۱، رسماً میزبان اسد شد. در جریان سفر اسد، دو کشور توافقنامه مشارکت راهبردی امضا کردند. با این حال، نه این مشارکت و نه پیوستن سوریه به طرح کمربند و جاده به اقدام مشخصی منجر نشد. تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی علیه سوریه، که بسیاری از آنها هنوز پابرجاست، مانع سرمایه‌گذاری چین شد.
به گفته گرانت راملی، عضو ارشد مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، علیرغم فقدان سرمایه‌گذاری و پروژه‌های مشترک، این دو در دوران اسد «روابط کاری خوبی» داشتند. راملی گفت: «چین پوشش دیپلماتیک برای رژیم فراهم می‌کرد و رژیم در اولویت اصلی چین در سوریه یعنی جلوگیری از بازگشت جنگجویان اویغور به چین، کمک می‌کرد.»
با رفتن اسد، چین نگران حضور شبه‌نظامیان اویغور در سوریه است. بر اساس تخمین‌های دولت‌های سوریه و چین در سال ۲۰۱۸، تقریباً ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ شبه‌نظامی اویغور از حزب جدایی‌طلب اسلامی ترکستان (TIP) در سوریه حضور دارند. اعضای TIP که بسیاری از آنها بیش از یک دهه در سوریه بوده‌اند، در کنار گروه شورشی سوری هیئت تحریر الشام (HTS) برای سرنگونی اسد جنگیدند و برخی اکنون به نیروهای دولتی سوریه پیوسته‌اند. در سال ۲۰۱۷، یک شبه‌نظامی اویغور در سوریه به آسوشیتدپرس گفت: «ما فقط می‌خواستیم نحوه استفاده از سلاح را یاد بگیریم و سپس به چین برگردیم.»
TIP به عنوان اولویت
بر اساس بیانیه TIP در اواخر دسامبر، سه جنگجوی اویغور توسط دولت الشرع ترفیع یافته‌اند؛ یکی به درجه سرتیپی و دو نفر به درجه سرهنگی. سخنگوی سفارت چین در واشنگتن در تماس با المانیتور گفت که پکن از دمشق خواهان اقداماتی علیه TIP است.
سخنگو گفت: «ما از مقامات موقت سوریه می‌خواهیم که به تعهدات ضد تروریسم خود عمل کنند و اقدامات قاطعی برای مبارزه با تمام سازمان‌های تروریستی فهرست شده توسط شورای امنیت، از جمله جنبش اسلامی ترکستان شرقی، که به نام حزب اسلامی ترکستان نیز شناخته می‌شود، اتخاذ کنند.» این جنبش در سال ۲۰۰۲ توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شد.
این مقام چینی افزود که پکن اصرار دارد که «حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه باید مورد احترام قرار گیرد.»
این مقام گفت: «ما صمیمانه امیدواریم که سوریه با کمک جامعه بین‌المللی، گذار سیاسی خود را به طور پیوسته پیش ببرد و صلح و ثبات را در اسرع وقت بازگرداند.»
رابطه نزدیک بین هیئت تحریر الشام (HTS) الشرع و TIP برای چین نگران‌کننده است. راملی گفت: «به قدرت رسیدن الشرع یک گام به عقب برای منافع چین در سوریه است.»
راملی به المانیتور گفت: «ایالات متحده، اروپا و روسیه همگی با توجه به آرمان‌های منطقه‌ای گسترده‌تر خود، در حال تنظیم رویکرد خود نسبت به دولت جدید سوریه هستند. منافع چین تا حدودی محدودتر است.» با توجه به نداشتن دارایی‌های عمده برای محافظت در سوریه، تمرکز چین همچنان بر ارتباطات شبه‌نظامیان اویغور است.
محاسبات چین
اویغورها، یک گروه قومی ترک‌زبان مسلمان که در استان سین‌کیانگ چین متمرکز هستند، مدت‌هاست که خاری در چشم پکن بوده‌اند. دهه‌هاست که دولت چین نسبت به اویغورها محتاط بوده و آنها را به شبه‌نظامی‌گری متهم کرده است. در سال ۲۰۰۹، پس از شورش‌ها در سین‌کیانگ، دولت چین سرکوب هماهنگی را علیه این گروه اقلیت آغاز کرد که از آن زمان تاکنون ادامه داشته است.
بر اساس گزارش حقوق بشر ایالات متحده در سال ۲۰۲۳، از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳، چین ظاهراً بیش از یک میلیون اویغور را در اردوگاه‌های بازداشت فراقضایی و بازآموزی بازداشت کرده و بنا بر گزارش‌ها، آنها را تحت کار اجباری، نظارت، ناپدید شدن اجباری و عقیم‌سازی غیرارادی و موارد دیگر قرار داده است. گزارش سال ۲۰۲۲ سازمان ملل این اقدامات را جنایت علیه بشریت خواند، اما پکن این اتهامات را نادرست خواند و رد کرد. چین معتقد است که مراکز بازداشت آن در سین‌کیانگ برای مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم ضروری است.
یون سان، عضو ارشد و مدیر مشترک برنامه آسیای شرقی و مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، به المانیتور گفت که برای روابط چین با سوریه، «موضوع اویغورها احتمالاً در هر مرحله از راه، از جمله بازسازی پس از جنگ، مانع خواهد بود.»
چین ممکن است موضعی مشابه موضع خود در افغانستان تحت حاکمیت طالبان اتخاذ کند، جایی که گروه‌های اویغور نیز در آن فعالیت می‌کنند. سان به المانیتور گفت: «استرداد شبه‌نظامیان اویغور پیش‌شرطی برای به رسمیت شناختن دیپلماتیک طالبان توسط چین بوده است.» در واقع، چین مشوق‌های دیپلماتیک و اقتصادی برای طالبان ارائه کرده است، مشروط بر اینکه طالبان مایل به جابجایی گروه‌های اویغور از مرز چین باشد. در سال ۲۰۲۴، چین رسماً فرستاده طالبان به پکن را به رسمیت شناخت.
حتی اگر چین از روش مشابهی استفاده کند، ایجاد انگیزه ممکن است دشوار باشد. سوریه هنوز زیر بار شبکه پیچیده‌ای از تحریم‌ها قرار دارد. اگرچه اتحادیه اروپا و بریتانیا برخی تحریم‌ها علیه سوریه را به حالت تعلیق درآورده‌اند، بسیاری از آنها همچنان پابرجا هستند. در همین حال، ایالات متحده در ماه ژانویه معافیت‌های شش ماهه تحریمی را اعلام کرد و روز سه‌شنبه، الیزابت هاگدورن از المانیتور گزارش داد که واشنگتن فهرستی از شرایط را به سوریه ارائه کرده است. تا زمانی که سوریه نتواند این شرایط را برآورده کند، بخش‌های وسیعی از تحریم‌های آمریکا (و تحریم‌های ثانویه) پابرجا خواهند ماند و سرمایه‌گذاری و کمک‌های خارجی را پیچیده خواهند کرد.
سان پیشنهاد کرد که چین «به جای عجله فعالانه به سمت هر سیاست خاصی، رویکرد صبورانه صبر و انتظار را اتخاذ خواهد کرد.» اما او گفت که هر سیاست آتی بر موضوع اویغورها استوار خواهد بود، «در مقایسه با سایر مسائل در خاورمیانه، مانند توازن قدرت منطقه‌ای، موضوع اویغورها منفعت مستقیم چین است.»
در حالی که سوریه به دنبال بازسازی خود و روابط خارجی‌اش است، ممکن است فرصتی برای چین در این کشور وجود داشته باشد. سوریه برای بازسازی خود به کمک و سرمایه‌گذاری نیاز دارد و چین ابزار لازم برای کمک به آن را دارد، اما رویکرد پکن به تمایل سوریه برای رسیدگی به مسئله اویغورها بستگی خواهد داشت.
المانیتور برای اظهار نظر با وزارت امور خارجه سوریه تماس گرفته است.