ترکیه روز پنجشنبه میزبان حسن شیخ محمود، رئیس‌جمهور سومالی، در آنکارا بود. این دیدار در بحبوحه انتقادات فزاینده از تلاش‌های دولت او در مبارزه با گروه الشباب وابسته به القاعده صورت گرفت، در حالی که آنکارا در حال بررسی بهترین راه برای حمایت از دولت فدرال در موگادیشو است.
در حالی که ترکیه ارتش سومالی را با پهپادها و بالگردها تقویت می‌کند، کارشناسان می‌گویند نقش آنکارا باید فراتر از کمک نظامی باشد و به اختلافات سیاسی و پویایی‌های قبیله‌ای بپردازد.
سفر روز پنجشنبه پس از تجدید خشونت‌های الشباب - از جمله تلاش برای ترور حسن شیخ محمود (که با حروف اختصاری HSM نیز شناخته می‌شود) در ۱۸ مارس در موگادیشو - و گزارش‌هایی مبنی بر گسترش ردپای داعش در سومالی انجام شد.
بر اساس بیانیه رسمی ریاست جمهوری ترکیه، اردوغان بر «تعهد کشورش به امنیت، تمامیت ارضی و توسعه اقتصادی سومالی» تأکید کرد. این دیدار پس از آن صورت گرفت که ترکیه در اوایل ماه جاری، استقرار پهپادهای قدرتمند آکینجی (Akinci) و بالگردهای T129 ATAK خود را در این کشور شاخ آفریقا آغاز کرد. اتیوپی، امارات متحده عربی و ایالات متحده نیز حملات هوایی خود علیه الشباب را افزایش داده‌اند.
کارشناسان به المانیتور گفتند که اگرچه آموزش و تجهیز ارتش ملی سومالی توسط ترکیه، آن را به یک نیروی نظامی قابل احترام تبدیل کرده است، آنکارا می‌تواند برای حمایت از قابلیت‌های اطلاعاتی، نظارتی، شناسایی (ISR) و تهاجمی ارتش، اقدامات بیشتری انجام دهد.
اما آنها همچنین هشدار دادند که در قلب مشکلات متعدد سومالی، ساختار اجتماعی-سیاسی مبتنی بر قبیله نهفته است. کارشناسان با اشاره به اینکه این ساختار سیاسی به راحتی قابل غلبه نیست، معتقدند رئیس‌جمهور سومالی باید به جای مبارزه با دیگر قبایل و ایالت‌های فدرال کشور، برای ایجاد اتحاد با آنها تلاش کند.
جالب اینجاست که در مورد مشکلات جاری سومالی، آرامشی تقریباً شبیه به ذن (Zen) هم در آنکارا و هم در موگادیشو حاکم است. مقامات، گمانه‌زنی‌ها در رسانه‌های اجتماعی را که بین مبارزات سومالی و سقوط بشار اسد در سوریه، یا تسلط طالبان در افغانستان شباهت قائل می‌شوند، اغراق‌آمیز می‌دانند.
یک مقام امنیت ملی ترکیه که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کرد، گفت ترکیه انتظار ندارد دولت محمود مانند دولت اسد در سوریه سقوط کند. او با اشاره به دیکتاتور سابق سوریه گفت: «ما نه ایران هستیم و نه روسیه، و با وجود اشتباهاتش، HSM اسد نیست.»
یک کارشناس سیاسی سومالیایی که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کرد، نکته مشابهی را بیان کرد و استدلال نمود که الشباب نمی‌تواند به سادگی مانند طالبان در سال ۲۰۲۱ که قدرت را در افغانستان به دست گرفت، وارد موگادیشو شود.
این کارشناس به المانیتور گفت: «مذهب در سومالی آن‌طور که در بسیاری از کشورهای مسلمان دیگر عمل می‌کند، کارایی ندارد.»
او اشاره کرد که در سومالی، پیوندهای قبیله‌ای و خویشاوندی بیش از ایدئولوژی مذهبی اهمیت دارد و بسیاری از رهبران الشباب از قبایل بانفوذ هستند.
بازی قدرت رئیس‌جمهور سومالی
با این حال، این کارشناس سومالیایی از رئیس‌جمهور سومالی به دلیل تلاش برای متمرکز کردن قدرت در دستان خود انتقاد کرد. محمود اوایل سال جاری از برنامه‌هایی برای لغو «سیستم قبیله‌ای ۴.۵» سومالی پرده برداشت که کرسی‌های پارلمان را بین چهار قبیله اصلی و کرسی‌های مشترک را به قبایل کوچکتر و اقلیت‌های قومی-مذهبی اختصاص می‌دهد. او پیشنهاد کرد این سیستم با انتخابات سراسری بر اساس مدل «یک نفر، یک رأی» جایگزین شود.
علاوه بر این، رئیس‌جمهور سومالی قصد دارد دفتر نخست‌وزیری را حذف کرده و یک سیستم ریاست‌جمهوری اجرایی مشابه سیستم‌های ترکیه و ایالات متحده ایجاد کند. با این حال، منتقدانش، محمود را به تلاش برای تمرکز قدرت به بهانه اصلاحات متهم می‌کنند. رئیس‌جمهور سومالی همچنین توسط مخالفانش به فساد و خویشاوندسالاری متهم شده است.
این کارشناس سومالیایی گفت که ترکیه گاهی به دلیل نزدیکی‌اش به رئیس‌جمهور محمود، مورد انتقاد گروه‌های مختلف قدرت در سومالی قرار می‌گیرد.
از زمان فروپاشی دولت مرکزی سومالی در سال ۱۹۹۱، این کشور در امتداد خطوط ایالت‌های فدرال و قبایل تجزیه شده است. ایالت سومالی‌لند در شمال از آن زمان از استقلال دوفاکتو برخوردار بوده است، در حالی که جوبالند و پونتلند مخالفت خود را با اصلاحات قانون اساسی محمود، که او به طور یکجانبه اعلام کرد، تشدید کرده‌اند.
تنش‌ها در ماه نوامبر به اوج خود رسید، زمانی که دادگاهی در موگادیشو حکم بازداشت احمد مدوبه، رئیس‌جمهور جوبالند را صادر کرد و مقامات جوبالند نیز در پاسخ، حکم مشابهی علیه رئیس‌جمهور سومالی صادر کردند.
در گزارشی اخیر برای شورای خاورمیانه در امور جهانی، یک موسسه تحقیقاتی غیرانتفاعی در قطر، آفیاره ایلمی هشدار داد که اصلاحات قانون اساسی رئیس‌جمهور سومالی و رویکرد «برنده همه چیز را می‌برد» او در سیاست، خطر بیگانه کردن بسیاری از جناح‌های مختلف کشور را که از دهه ۲۰۱۰ در ساختارهای حکومتی فدرال شرکت داشته‌اند، به همراه دارد.
ایلمی، استاد پژوهشی در دانشگاه شهر موگادیشو، در مصاحبه‌ای تکمیلی با المانیتور گفت: «سیاست آشفته و فساد سومالی پیامدهای منفی برای ایجاد یک ارتش ملی حرفه‌ای و مجهز داشته است.»
به طور خاص در مورد وضعیت امنیتی، ایلمی همچنین استدلال کرد که محمود ممکن است بیش از حد به قبایل محلی و قدرت‌های خارجی، از جمله ترکیه، تکیه کند.
او گفت: «این نه برای او خوب است و نه برای سومالی. امنیت تابعی از سیاست است. اگر سیاست شکست خورده باشد، کار زیادی نمی‌توان انجام داد - HSM باید به نقطه شروع بازگردد و در رویکرد «برنده همه چیز را می‌برد» خود تجدید نظر کند.»
جایگزینی وزیر دفاع: اختلاف ترکیه و آمریکا؟
در بحبوحه این تحولات، حمزه عبدی بره، نخست‌وزیر سومالی، در ۱۷ مارس، عبدالقادر محمد نور، وزیر دفاع را برکنار کرد؛ گفته می‌شود این اقدام تحت فشار ایالات متحده صورت گرفته است. نور به دلیل تحصیل در دانشگاه آنکارا، تسلط به زبان ترکی و پیشگامی در نهایی کردن توافقنامه همکاری دفاعی و امنیتی بین آنکارا و موگادیشو در اوایل سال ۲۰۲۴، نزدیک به ترکیه تلقی می‌شود.
مقام بلندپایه ترک که با المانیتور صحبت کرد، تأثیر ایالات متحده بر تصمیم بره را رد کرد.
این مقام همچنین گفت که نور منتقل شده، نه برکنار، و خاطرنشان کرد: «او اکنون وزیر بنادر و حمل و نقل دریایی است. با توجه به دستاوردهای اخیر الشباب، ممکن است نیاز به چهره‌ها و دیدگاه‌های تازه وجود داشته باشد.»
قابل ذکر است که نور، رئیس‌جمهور سومالی را در سفرش به آنکارا در اوایل این هفته همراهی کرد.
این مقام ترک افزود: «موضوع ممکن است مربوط به نزدیکی نور به ترکیه نباشد، بلکه به توانایی او در هماهنگ کردن تلاش‌های ضد شورش در میان ذینفعان مختلف ملی و بین‌المللی، از جمله ارتش ملی سومالی، قبایل محلی، ما، آمریکایی‌ها، قطری‌ها و اماراتی‌ها مربوط باشد.»
این مقام به گزارش‌هایی مبنی بر برنامه‌های دولت ترامپ برای بستن فرماندهی آفریقای ارتش ایالات متحده و کاهش یا خروج نیروها از سومالی اشاره کرد.
یک کارشناس امنیتی سومالیایی که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کرد، موافقت خود را اعلام کرد. این کارشناس به المانیتور گفت: «هم ایالات متحده و هم بریتانیا اذعان دارند که ترکیه به دلایل تاریخی و مذهبی، ارتباط و نفوذ عمیق‌تری در سومالی دارد.»
وی افزود که این سه طرف همچنان همکاری نزدیکی دارند و پیشنهاد کرد که در حالی که ایالات متحده ممکن است در نهایت عقب‌نشینی کند، حضور نیروهای بریتانیا ممکن است در حال افزایش باشد.
کارشناسان: سومالی به حمایت بیشتر ترکیه نیاز دارد
این کارشناس امنیتی سومالیایی همچنین گفت که آنکارا باید علاوه بر پشتیبانی آموزشی که به ارتش سومالی ارائه می‌دهد، قابلیت‌های پیشرفته ISR و تهاجمی را نیز در اختیار این کشور قرار دهد.
ترکیه تقریباً ۱۰۰۰۰ سرباز ارتش سومالی و نزدیک به ۱۰۰۰ افسر و درجه‌دار را در موگادیشو و ترکیه آموزش داده است.
کارشناس ترک نیز با این نظر موافق بود. «پهپادهای آکینجی و بالگردهای T129 شروع خوبی هستند، اما سومالی می‌تواند از تعداد بیشتری از آنها علیه الشباب استفاده کند.»
کارشناس سومالیایی همچنین افزود که با توجه به اینکه برخی از گردان‌های ارتش ملی سومالی از آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها و اماراتی‌ها و همچنین از کشورهای آفریقایی اریتره و اوگاندا آموزش می‌بینند، ممکن است هماهنگی عملیات نیروهای مختلف سومالی در میدان نبرد چالش‌برانگیز باشد.
برخلاف کسب‌وکارهای بریتانیایی و آمریکایی که حضور محدودی در سومالی دارند، بخش خصوصی ترکیه در موگادیشو و سایر نقاط کشور حضور گسترده‌ای دارد. در همین حال، تلاش‌های سازمان‌های امدادی رسمی و خصوصی ترکیه برای ایجاد ظرفیت مراقبت‌های بهداشتی در مناطق خارج از موگادیشو، محبوبیت زیادی برای آنها در میان سومالیایی‌های عادی به ارمغان آورده است.
اما کارشناس سومالیایی همچنین هشدار داد که توافق‌نامه‌های همکاری دفاعی، امنیتی و اقتصادی بین ترکیه و سومالی نیز در موگادیشو با انتقاداتی مواجه است.
او گفت: «مخالفان HSM در پارلمان سومالی شکایت دارند که هرگز متن توافق‌ها را ندیده‌اند و با وجود اینکه عموماً موضع طرفدار ترکیه دارند، این افراد می‌گویند نمی‌توانند به ترکیه 'چک سفید' بدهند.»