عکس: آسوشیتدپرس
عکس: آسوشیتدپرس

دست به دست شدن خارطوم، طلیعه‌دار مرحله جدیدی در جنگ داخلی سودان

ارتش ملی اکنون ممکن است برای پیشروی به سمت دارفور تلاش کند

این آخرین مقاومت قهرمانانه‌ای نبود که شاید رهبرشان تصور می‌کرد. در تاریخ ۱۵ مارس، محمد حمدان دقلو (معروف به حمیدتی) از نیروهایش خواسته بود تسلیم نشوند یا عقب‌نشینی نکنند. اما در نهایت، آنها نافرمانی کردند. چند روز پس از درخواست‌های آقای دقلو، نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) کنترل کاخ ریاست‌جمهوری در خارطوم، پایتخت سودان، را به نیروهای مسلح سودان (SAF) واگذار کردند. تا ۲۶ مارس، بانک مرکزی و فرودگاه بین‌المللی دوباره به دست ارتش ملی سودان افتاد. ستون‌هایی از جنگجویان ژنده‌پوش در حال عقب‌نشینی به سمت غرب از آخرین پل روی نیل که هنوز در دست نیروهای پشتیبانی سریع بود، دیده می‌شدند؛ در حالی که ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش و رئیس‌جمهور دوفاکتوی سودان از زمان کودتای ۲۰۱۹، برای اولین بار پس از دو سال به پایتخت بازگشت. او در حالی که توسط نیروهای شادمان احاطه شده بود، از کاخ بازدید کرد و اعلام کرد که سرانجام خارطوم «آزاد» شده است.

نزدیک به دو سال پس از مجبور شدن به عقب‌نشینی به پورت سودان در ساحل، نیروهای مسلح سودان دوباره کنترل خارطوم را در دست دارند. اگرچه هنوز در مناطقی در جنوب پایتخت و در منطقه ام‌درمان در کرانه باختری رود نیل با مقاومت روبرو هستند، بازپس‌گیری شهر نقطه عطفی در جنگی است که ده‌ها هزار کشته برجای گذاشته، ۱۲ میلیون سودانی را آواره کرده و یکی از بدترین قحطی‌های جهان در دهه‌های اخیر را سبب شده است. اکنون پرسش این است که آیا نیروهای مسلح سودان تصمیم به توقف جنگ می‌گیرند یا آن را گسترش می‌دهند.

نقشه سودان
نقشه: اکونومیست

بخشی از این تصمیم به فشار متحدان بستگی خواهد داشت. نیروهای مسلح سودان در ماه‌های اخیر عمدتاً به لطف ائتلاف گسترده و متنوعی که از ماه‌های اولیه جنگ تشکیل داده‌اند، در میدان نبرد پیشروی کرده‌اند؛ زمانی که بخش‌های وسیعی از کشور، از جمله بیشتر خارطوم، را به نیروهای پشتیبانی سریع، بازماندگان شبه‌نظامیان جنجویدِ عمدتاً عرب‌تبار که به مدت دو دهه دارفور را به وحشت انداخته بودند، از دست دادند. امروز، حامیان خارجی مانند عربستان سعودی، قطر و همسایه، مصر، که گزارش شده پشتیبانی هوایی ارائه کرده است، در کنار آن‌ها هستند. متحدان کم‌رنگ‌تر شامل روسیه، ترکیه و ایران هستند که به ارتش سلاح و پهپاد فروخته‌اند. دست‌کم برخی از این کشورها ممکن است ژنرال برهان را که تاکنون سرسختانه از مذاکرات صلح امتناع ورزیده است، برای ورود به مذاکره با نیروهای پشتیبانی سریع تحت فشار قرار دهند. برای شیرین کردن معامله، طرف‌های خارجی ممکن است پیشنهاد دهند دولت تحت رهبری نیروهای مسلح سودان در خارطوم را به رسمیت بشناسند و به پرداخت هزینه بازسازی شهر ویران شده کمک کنند.

با این حال، منافع رقیب در میان متحدان داخلی ارتش می‌تواند هرگونه توافقی را به شکست بکشاند. نیروهای مسلح سودان واحدهای دفاع محلی داوطلب، متشکل از غیرنظامیان خشمگین از غارت و وحشت‌آفرینی نیروهای پشتیبانی سریع در مناطق تحت کنترل خود، و جنبش‌های شورشی از منطقه غربی دارفور را به خدمت گرفته‌اند. همچنین در کنار تیپ‌های جهادی مرتبط با دولت اسلام‌گرای سرنگون‌شده عمر البشیر جنگیده‌اند. این ائتلاف متزلزل، در مواجهه با دوراهی ادامه جنگ به سمت غرب، یعنی پایگاه نیروهای پشتیبانی سریع در دارفور، یا تحکیم موقعیت خود در خارطوم، به خوبی می‌تواند دچار انشعاب شود.

صداهای برجسته‌ای خواستار پیشروی به سمت غرب هستند. امجد فرید، تحلیلگر و مقام سابق دولتی، می‌گوید: «دارفور بخشی از سودان است. نیروهای مسلح سودان نباید آن را به نیروهای پشتیبانی سریع تسلیم کنند.» بسیاری از خود دارفوری‌ها، به‌ویژه گروه‌های قومی آفریقایی که متحمل قساوت‌هایی از جمله نسل‌کشی احتمالی به دست نیروهای پشتیبانی سریع شده‌اند، احتمالاً احساس مشابهی دارند. یاسین مهاجر که سال گذشته مجبور به فرار از خانه‌اش در الفاشر، پایتخت محاصره‌شده منطقه، شد، می‌گوید: «حضور بیشتر نیروهای نظامی در دارفور، نیروهای پشتیبانی سریع را مجبور به عقب‌نشینی خواهد کرد.»

چنین پیشروی‌ای می‌تواند به بدی پایان یابد. ارتش بزرگترین دستاوردهای اخیر خود را در پایگاه‌های سنتی‌اش در مرکز سودان کسب کرده است. یک تهاجم زمینی در دارفور مستلزم خطوط تدارکاتی کشیده و نبرد در قلمرو خانگی نیروهای پشتیبانی سریع خواهد بود. ژنرال برهان به عنوان فرمانده در طول اولین جنگ دارفور در دهه ۲۰۰۰، به شدت در این منطقه زمین‌گیر شد. حتی با حمایت متحدان محلی، نیروهای او به راحتی می‌توانند دوباره خود را در باتلاق بیابند. خلود خیر از اندیشکده سودانی «کانفلوئنس ادوایزری» می‌گوید: «نیروهای مسلح سودان هرگز واقعاً در دارفور پیروز نشده‌اند.»

با این حال، در حال حاضر، حداقل در محافل عمومی، صحبت چندانی از آتش‌بس یا مذاکره نیست. به شکلی شوم، نیروهای مسلح سودان به بمباران غیرنظامیان ادامه می‌دهند: گزارش شده است که حمله به بازاری در دارفور در ۲۴ مارس دست‌کم ۵۴ کشته و ده‌ها زخمی برجای گذاشته است. در خارطوم گزارش‌های نگران‌کننده‌ای از بی‌قانونی وجود دارد. ویدئوهای هولناکی در روزهای اخیر منتشر شده که به نظر می‌رسد سربریدن مظنونان به همکاری با نیروهای پشتیبانی سریع توسط گروه‌های متحد با ارتش را نشان می‌دهد.

به همان اندازه نشانه‌های کمی وجود دارد که نیروهای پشتیبانی سریع، علی‌رغم شکست در خارطوم و اصرار اخیرشان مبنی بر تمایل به آغاز گفتگو، آماده درخواست صلح باشند. در ماه فوریه، این گروه تشکیل یک دولت موازی در مناطق تحت کنترل خود را اعلام کرد. به نظر نمی‌رسد حامی اصلی خارجی آن، امارات متحده عربی، ارسال سلاح به این گروه را متوقف کرده باشد. تقریباً تمام همسایگان نزدیک سودان، به جز مصر و اریتره، در حوزه نفوذ امارات قرار دارند. این بدان معناست که نیروهای پشتیبانی سریع باید بتوانند به تأمین مجدد خود ادامه دهند. الکس روندوس، نماینده ویژه سابق اتحادیه اروپا در شاخ آفریقا، می‌گوید: «تعجب می‌کنم اگر نیروهای پشتیبانی سریع این شکست را به راحتی بپذیرند.»

در خارطوم و اطراف آن، پیروزی نیروهای مسلح سودان حداقل باید کار آژانس‌های امدادرسان را برای تحویل غذا و سایر تدارکات اضطراری آسان‌تر کند. این امر می‌تواند از قحطی جلوگیری کرده و به طور موقت از رنج سودانی‌ها در این مناطق بکاهد. پیتون ناپف، دیپلمات ارشد سابق آمریکایی، می‌پرسد: «اما آیا واقعاً جنگ را به پایان نزدیک‌تر می‌کند؟ احتمالاً نه.»