زمانی، ایاد اغ غالی برای یک گروه پرزرق‌وبرق بلوز-راک از قلب صحرای آفریقا شعر می‌سرود. او با اعضای گروه ساز می‌زد، با کوبیدن روی قوطی‌های فلزی ریتم می‌گرفت و به کلوپ‌های شبانه غرب آفریقا رفت‌وآمد می‌کرد.
آن گروه، تیناریون (Tinariwen)، بعدها به تور جهانی رفت، جایزه گرمی برد و با هنرمندانی چون رابرت پلنت از لد زپلین و بونو از U2 اجرا کرد.
اغ غالی اما به رهبر یکی از خطرناک‌ترین شاخه‌های القاعده در جهان تبدیل شد؛ موسیقی را در منطقه‌ای از غرب آفریقا به وسعت مونتانا ممنوع کرد و فرماندهی ارتشی از افراط‌گرایان را بر عهده گرفت که مسئول مرگ ده‌ها هزار نفر هستند. افراد مسلح اغ غالی حتی به اعضای گروه تیناریون کمین زدند و گیتاریست گروه را ربودند.
منی انصار، مدیر سابق گروه که ۳۰ سال پیش با اغ غالی در باماکو، پایتخت مالی، به کلوپ‌های شبانه می‌رفت، می‌گوید: «باورم نمی‌شد. وقتی فیلمی از او را دیدم که روی جسدها راه می‌رفت، شوک بزرگی بود.»
اغ غالی غرب آفریقا را به میدان نبرد اصلی تبدیل کرده است که در آن غرب و دولت‌های محلی با افراط‌گرایان اسلام‌گرا درگیر شده‌اند. ۶۰۰۰ جنگجوی او در روستاها ویرانی به بار آورده و با سربازان فرانسوی، کلاه‌سبزهای آمریکایی و مزدوران روسی جنگیده‌اند.
این نبردی است که اغ غالیِ حدوداً ۷۰ ساله در حال پیروزی در آن است. ستیزه‌جویان او آن‌قدر قدرتمند شده‌اند که این خطر وجود دارد که مالی، کشور زادگاهش، یا بورکینافاسوی همسایه، به اولین کشور جهان تبدیل شوند که توسط القاعده اداره می‌شود.
مسیر اغ غالی از یک مروج موسیقی جهانی به یک جنگ‌سالار اسلام‌گرا، به همان اندازه غیرمحتمل بود که صعود دوستانش از جلسات موسیقی کنار آتش به صحنه جهانی.
این گزارش درباره تحول او بر اساس مصاحبه با دوستان سابق، شورشیان طوارق، اعضا و مدیران گروه تیناریون و مقامات دولتی، و همچنین گزارش‌های سازمان ملل، مکاتبات دیپلماتیک ایالات متحده و عکس‌های هم‌زمان تهیه شده است.
پسران صحرا
در جوانی، اغ غالی اول یک طوارق بود و بعد یک مسلمان.
طوارق، یک گروه قومی بربر، به دلیل لباس‌های نیلی و سبک زندگی کوچ‌نشینی‌شان، که با شترها، بزها و گوسفندان خود در صحرا، در سراسر آنچه اکنون مالی، بورکینافاسو، نیجر، الجزایر و لیبی است، سرگردان هستند، در غرب رمانتیزه شده‌اند. آنها نزدیک به ۷۰ سال در برابر سلطه استعماری فرانسه مقاومت کردند. پس از استقلال مالی در سال ۱۹۶۰، شورش ناموفقی را علیه دولت جدید به راه انداختند.
اغ غالی نه ساله بود که پدرش، یکی از چهره‌های برجسته در میان خانواده‌های طوارق، در این قیام کشته شد. با بزرگ شدن، اغ غالی به لژیونی از داوطلبان طوارق، تحت حمایت معمر قذافی، رهبر لیبی، پیوست که به دنبال استقلال از مالی بودند.
قذافی از طوارق برای پیشبرد جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی خود استفاده کرد و اغ غالی و دیگران را برای جنگ با اسرائیلی‌ها در لبنان و فرانسوی‌ها در چاد اعزام کرد.
در دهه ۱۹۸۰، قذافی از اغ غالی خواست تا بر نیروهای تازه‌نفس طوارق در اردوگاهی نزدیک طرابلس، لیبی، نظارت کند. در میان داوطلبان، نوازندگانی از جمله ابراهیم اغ الحبیب حضور داشتند که پدرش، مانند پدر اغ غالی، در شورش مالی در دهه ۱۹۶۰ کشته شده بود.
اغ الحبیب در کودکی مجذوب یک کابوی گیتارنواز در فیلم وسترنی شده بود که در یک سینمای صحرایی موقت نمایش داده می‌شد. او اولین گیتار خود را از یک قوطی روغن، یک تکه چوب و سیم ترمز دوچرخه ساخت. با تسلط بر ساز، اغ الحبیب موسیقی الویس، جیمز براون، ستاره مالیایی علی فارکا توره و نوازندگان پاپ عرب را جذب کرد. شب‌ها در کنار آتش، اغ الحبیب و دیگر نوازندگان طوارق سبک بلوز-صحرایی خود را شکل دادند.
اغ غالی موسیقی را راهی برای جلب حمایت برای استقلال طوارق می‌دید. فیلیپ بریکس، دومین مدیر گروه، گفت که او به تأمین گیتارهای الکتریک و آمپلی‌فایر، انباری برای تمرین و صحنه‌ای بتنی برای اجرا برای اغ الحبیب و نوازندگان کمک کرد.
اغ غالی شعری برای آهنگی به نام «بسم‌الله» سرود.
بسم الله الرحمن الرحیم، انقلاب را در کنار برادرانم آغاز کردیم.
برای بیرون راندن غارتگران و پایمال کردن دشمنان،
برای رهایی از فلاکت، از کوه‌ها بالا خواهیم رفت.
بریکس گفت: «اغ غالی قدرت موسیقی گیتار را به عنوان ابزار ارتباطی درک می‌کرد. این شاهکار او بود.» نوازندگان نام گروه خود را کِل تیناریون (Kel Tinariwen) گذاشتند، به معنی پسران صحرا.
پیر بویلی، یک دانشگاهی متخصص در امور طوارق، گفت که در سال ۱۹۸۹ میزبان اغ غالی در آپارتمانش در پاریس بوده است، جایی که مهمانش شب‌ها را با نوشیدن ویسکی و برنامه‌ریزی برای قیام طوارق سپری می‌کرد.
اغ غالی سرانجام از قذافی که برنامه‌های خود را بر استقلال طوارق مقدم می‌دانست، سرخورده شد. انصار به یاد می‌آورد که اغ غالی می‌گفت: «قذافی سال‌ها قول کمک داده بود. اما مدام ما را به جنگ‌های دیگر می‌فرستاد.»
در ژوئن ۱۹۹۰، اغ غالی و جنگجویانش لیبی را ترک کرده و به مالی نفوذ کردند. آنها روزها به پاسگاه‌های نظامی حمله می‌کردند و شب‌ها کنار آتش آواز می‌خواندند.
نوارهای کاست غیرقانونی «بسم‌الله» دست به دست در شهرک‌های مالی می‌چرخید و این آهنگ به سرود جنبش آزادی‌بخش طوارق تبدیل شد. عبدالله اغ الحوسینی، گیتاریست گروه از روزهای اولیه، گفت که این آهنگِ اغ غالی بود.
ایادو اغ لچه، نوازنده بیس گروه، بعدها به روزنامه فرانسوی لوموند گفت: «می‌توان گفت تیناریون پشت این قیام بود.»
پس از پیروزی‌های اولیه در میدان نبرد، اغ غالی در سال ۱۹۹۱ صلحی را مذاکره کرد که منجر به افزایش خودمختاری طوارق از مقامات مالی شد.
این آغاز یک اتحاد دو دهه‌ای بین اغ غالی و دولت باماکو بود.
زندگی شهری
با پایان جنگ، موسی ترائوره، رئیس‌جمهور مالی، از انصار، یک طوارق و چهره محبوب در باماکو، خواست تا میزبان اغ غالی برای یک شام باشد.
انصار به عنوان سرگرمی، موسیقی طوارق را آرشیو می‌کرد و با اغ غالی که فکر می‌کرد تیناریون به یک مدیر نیاز دارد، کنار آمد. سال بعد، اغ غالی انصار را به صحرای الجزایر دعوت کرد و او را به اعضای گروه معرفی کرد که روی فرشی در سایه درختی گیتار می‌زدند.
انصار به یاد می‌آورد که اغ غالی گفت: «این گروه را به تو می‌سپارم.»
ترائوره در سال ۱۹۹۱ در واکنش به کشته شدن معترضان طرفدار دموکراسی، توسط ارتش سرنگون شد. رئیس‌جمهور جدید، آلفا کوناره، به امید آرام نگه داشتن طوارق ناآرام، یک ویلای بزرگ در باماکو به اغ غالی داد.
اغ غالی بنیانگذار تیناریون را برای زندگی در آن خانه دعوت کرد. گروه تا دیروقت تمرین می‌کرد و اغ غالی همراه با آنها می‌خواند و با کوبیدن روی قوطی آب ریتم می‌گرفت.
رئیس‌جمهور کوناره از اغ غالی خواست تا او را در سفرهای رسمی به امارات متحده عربی، الجزایر و جاهای دیگر همراهی کند. انصار گفت که این شورشی صحرا شروع به پوشیدن ساعت رولکس، کفش‌های لوفر وستون و کت‌وشلوارهای اسمالتو کرد که هدایایی از میزبانان بین‌المللی آنها بود.
انصار گفت که او و اغ غالی در مسیر رفتن به کلوپ‌های شبانه، آهنگ‌های باب مارلی را با صدای بلند گوش می‌دادند، جایی که اغ غالی پیوسته سیگار مارلبرو می‌کشید، اما فقط آب پرتقال می‌نوشید.
در سال ۱۹۹۹، گروهی از واعظان محافظه‌کار پاکستانی به کیدال، زادگاه اغ غالی در شمال مالی، وارد شدند و زندگی او تغییر کرد.
رولکس را کنار بگذار
پاکستانی‌ها، ریش‌دار و ملبس به لباس سفید، در کیدال راهپیمایی کردند و ساکنان را به پیروی دقیق از اصول اسلام تشویق کردند. برخی از زنان طوارق آنها را هو کردند.
اما اغ غالی علاقه‌مند شد و پاکستانی‌ها را به خانه خود دعوت کرد. طی ماه‌های بعد، او زمان بیشتری را صرف نماز خواندن و خواندن قرآن کرد. ریش گذاشت و شروع به پوشیدن همان لباس‌های سفید واعظان کرد.
انصار به یاد می‌آورد که اغ غالی گفت: «رولکس و کفش‌هایم را کنار می‌گذارم. دیگر نمی‌توانم آنها را بپوشم.»
جذابیت فزاینده اغ غالی به نسخه افراطی اسلام و عشق او به موسیقی طوارق برای مدتی در صلح کنار هم وجود داشتند. در سال ۱۹۹۹، همان سالی که واعظان پاکستانی به شهر آمدند، او انصار را تشویق کرد تا کنسرت‌هایی از موسیقی طوارق ترتیب دهد که در نهایت به فستیوال صحرا تبدیل شد.
در میان کسانی که در اولین فستیوال در سال ۲۰۰۱ شرکت کردند، مایکل رنبرگر، سفیر ایالات متحده در مالی، حضور داشت. طبق خاطرات مکتوب او، رقصندگان طوارق در حال تاب خوردن و شب‌های پرستاره در چادرهای پوست شتر او را مسحور کرده بود.
اواخر همان سال، «بسم‌الله» در اولین آلبوم تجاری تیناریون منتشر شد. دیگران به عنوان سازندگان آهنگ معرفی شده‌اند، اما مدیران گروه گفتند که اغ غالی بیشتر اشعار را نوشته است.
در سال ۲۰۰۳، ویکی هادلستون، سفیر وقت ایالات متحده در مالی، ملاقاتی با اغ غالی ترتیب داد، که بخشی از تلاش دولت بوش برای ردیابی رادیکال‌ها پس از حملات ۱۱ سپتامبر بود. هادلستون که مشکوک بود اغ غالی پشت این حرکت باشد، گفت: «ما اطلاعاتی داشتیم که القاعده در شرف گشودن جبهه جدیدی در منطقه است.»
هادلستون مجذوب این «مرد خوش‌تیپ» کاریزماتیک شد که عمامه‌ای بر سر داشت که «او را شبیه یک طوارق رمانتیک نشان می‌داد.» اما وقتی او گرایش به رادیکالیسم را انکار کرد، هادلستون گفت: «می‌دانستم که دروغ می‌گوید.»
اغ غالی سرانجام فستیوال موسیقی‌ای را که خود از حامیانش بود، انکار کرد. انصار به یاد می‌آورد که او گفت: «این کار را متوقف کنید. شما غیرمسلمانان را برای هرزگی می‌آورید.»
محبوبیت فستیوال و تیناریون افزایش یافت. در سال ۲۰۱۰، گروه در کنار شکیرا و آلیشا کیز در جام جهانی آفریقای جنوبی اجرا کرد.
در سال ۲۰۱۱، تیناریون آلبوم برنده جایزه گرمی خود، «تاسیلی» را منتشر کرد و معمر قذافی، رهبر لیبی، سرنگون شد. جنگجویان طوارق لیبی را ترک کرده و به مالی سرازیر شدند. بسیاری از طوارق جوان‌تر علیه اغ غالی شدند و او را خائنی می‌دیدند که در تجمل زندگی می‌کرد و به دولت مالی نزدیک شده بود.
اغ غالی که توسط رفقای سابقش به حاشیه رانده شده بود، گروه ستیزه‌جوی اسلام‌گرای خود را تأسیس کرد.
فروپاشی تدریجی غرب آفریقا به زودی آغاز شد.
خاموش شده
آخرین فستیوال صحرا که در مالی برگزار شد، در حومه تیمبوکتو بود، جایی که تیناریون صحنه را با بونو، از گروه ایرلندی U2، به اشتراک گذاشت.
پرده نهایی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲ پایین آمد. دو روز بعد، گروه شورشی سابق طوارق اغ غالی شورشی را آغاز کرد و بعداً تیمبوکتو، گائو و کیدال را تصرف کرد.
ظرف چند ماه، گروه اسلام‌گرای جدید اغ غالی و یک نیروی افراطی دیگر، القاعده در مغرب اسلامی، طوارق را به عقب‌نشینی واداشتند.
پس از تصرف تیمبوکتو، اغ غالی آنچه را «موسیقی شیطان» می‌نامید، ممنوع کرد. زنان از بیرون رفتن بدون شوهران یا برادرانشان منع شدند. پلیس مذهبی بدعت‌گذاران مشکوک را شلاق می‌زد.
دادستان‌های دیوان کیفری بین‌المللی بعداً نوشتند: «آنها این قانون را برقرار کردند که وقتی مردی به جنگجویان می‌پیوست، یک زن «می‌گرفت».» دادستان‌ها ادعا کردند که این مردان همسران جدید خود و همچنین زنان دیگر را مورد ضرب و شتم و تجاوز قرار می‌دادند.
در اوایل سال ۲۰۱۳، ستیزه‌جویان اغ غالی به نوازندگان تیناریون کمین زدند و عبدالله اغ لامیدا، گیتاریست، را پس از دستگیری در حالی که سعی داشت سازهایش را پس بگیرد، برای هفته‌ها نگه داشتند.
