خلاصه
- صحرای بزرگ آفریقا بین ۱۴,۵۰۰ تا ۵,۰۰۰ سال پیش، یک ساوانای سرسبز بود.
- تبار جداافتاده‌ای از دامپروران در «صحرای سبز» سکونت داشتند.
۴ آوریل (رویترز) - صحرای بزرگ آفریقا یکی از خشک‌ترین و متروک‌ترین مکان‌های روی زمین است که بخش‌هایی از ۱۱ کشور شمال آفریقا را در بر می‌گیرد و مساحتی قابل مقایسه با چین یا ایالات متحده دارد. اما این منطقه همیشه این‌قدر نامساعد نبوده است.
در دوره‌ای از حدود ۱۴,۵۰۰ تا ۵,۰۰۰ سال پیش، این منطقه یک ساوانای سرسبز و غنی از منابع آبی بود و مملو از حیات. و بر اساس DNA به دست آمده از بقایای دو فرد که حدود ۷,۰۰۰ سال پیش در لیبی امروزی زندگی می‌کردند، این منطقه خاستگاه تبار انسانی مرموزی بود که از دنیای بیرون جدا افتاده بودند.
پژوهشگران اولین ژنوم‌های افرادی را که در منطقه‌ای موسوم به «صحرای سبز» زندگی می‌کردند، تجزیه و تحلیل کردند. آنها DNA را از استخوان‌های دو زن که در پناهگاه صخره‌ای به نام تاکارکوری در منطقه دورافتاده جنوب غربی لیبی دفن شده بودند، به دست آوردند. این بقایا به طور طبیعی مومیایی شده بودند و قدیمی‌ترین بقایای انسانی مومیایی شده شناخته شده را نشان می‌دهند.
یوهانس کراوزه، باستان‌ژنتیک‌شناس از موسسه ماکس پلانک برای انسان‌شناسی تکاملی و یکی از نویسندگان این مطالعه که این هفته در مجله Nature منتشر شد، گفت: «در آن زمان، تاکارکوری یک ساوانای سرسبز با دریاچه‌ای در نزدیکی بود، برخلاف چشم‌انداز بیابانی خشک امروزی.»
ژنوم‌ها نشان می‌دهند که افراد تاکارکوری بخشی از یک تبار انسانی متمایز و پیشتر ناشناخته بودند که هزاران سال از جمعیت‌های جنوب صحرا و اوراسیا جدا زندگی می‌کردند.
کراوزه گفت: «جالب اینجاست که مردم تاکارکوری هیچ تأثیر ژنتیکی قابل توجهی از جمعیت‌های جنوب صحرا در جنوب یا گروه‌های خاور نزدیک و اروپای پیش از تاریخ در شمال نشان نمی‌دهند. این نشان می‌دهد که آنها با وجود پرداختن به دامپروری - یک نوآوری فرهنگی که منشأ آن خارج از آفریقا بود - از نظر ژنتیکی منزوی باقی مانده بودند.»
شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این افراد دامپرور بودند و حیوانات اهلی را پرورش می‌دادند. مصنوعات یافت شده در این مکان شامل ابزارهای ساخته شده از سنگ، چوب و استخوان حیوانات، سفال، سبدهای بافته شده و تندیس‌های حکاکی شده است.
تبار این دو فرد تاکارکوری از یک دودمان شمال آفریقایی نشأت گرفته بود که حدود ۵۰,۰۰۰ سال پیش از جمعیت‌های جنوب صحرا جدا شده بود. این زمان تقریباً مصادف است با زمانی که سایر تبارهای انسانی فراتر از این قاره گسترش یافتند و وارد خاورمیانه، اروپا و آسیا شدند - و اجداد تمام مردم خارج از آفریقا شدند.
کراوزه گفت: «تبار تاکارکوری احتمالاً نمایانگر بقایای تنوع ژنتیکی موجود در شمال آفریقا بین ۵۰,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ سال پیش است.»
کراوزه افزود: «از ۲۰,۰۰۰ سال پیش به بعد، شواهد ژنتیکی نشان دهنده هجوم گروه‌هایی از شرق مدیترانه است و پس از آن مهاجرت‌هایی از ایبریا و سیسیل در حدود ۸,۰۰۰ سال پیش رخ داده است. با این حال، به دلایلی که هنوز ناشناخته است، تبار تاکارکوری برای مدتی طولانی‌تر از حد انتظار در انزوا باقی ماند. از آنجا که صحرا تنها حدود ۱۵,۰۰۰ سال پیش قابل سکونت شد، خاستگاه اصلی آنها نامشخص است.»
تبار آنها در بیشتر دوران وجود خود، پیش از آنکه صحرا دوباره غیرقابل سکونت شود، منزوی باقی ماند. در پایان یک دوره آب و هوایی گرم‌تر و مرطوب‌تر به نام دوره مرطوب آفریقا، صحرا تقریباً در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد به بزرگترین بیابان گرم جهان تبدیل شد.
اعضای گونه ما، انسان خردمند (Homo sapiens)، که به خارج از آفریقا گسترش یافتند، با جمعیت‌های نئاندرتال که قبلاً در بخش‌هایی از اوراسیا حضور داشتند، روبرو شده و آمیزش کردند و میراث ژنتیکی پایداری را در جمعیت‌های غیرآفریقایی امروزی به جا گذاشتند. اما مردم صحرای سبز فقط مقادیر ناچیزی از DNA نئاندرتال را حمل می‌کردند، که نشان می‌دهد آنها تماس کمی با جمعیت‌های بیرونی داشتند.
کراوزه گفت: «اگرچه خود جمعیت تاکارکوری حدود ۵,۰۰۰ سال پیش با پایان دوره مرطوب آفریقا و بازگشت بیابان ناپدید شدند، اما ردپای تبار آنها امروزه در میان گروه‌های مختلف شمال آفریقا باقی مانده است.»
کراوزه گفت: «میراث ژنتیکی آنها دیدگاه جدیدی را در مورد تاریخ عمیق این منطقه ارائه می‌دهد.»