واشنگتن — سلطه حماس بر نوار غزه با بزرگترین تظاهرات از زمان آغاز جنگ با اسرائیل به چالش کشیده شده است و سوالات تازه‌ای را در مورد نقش آینده این گروه شبه‌نظامی در قلمرو فلسطین مطرح می‌کند.
این تظاهرات در حالی صورت می‌گیرد که اسرائیل عملیات نظامی خود را در غزه به امید تحت فشار قرار دادن حماس برای آزادی ۵۹ گروگان باقیمانده (که گمان می‌رود ۲۴ نفر از آنها زنده باشند) پس از شکست آتش‌بس ماه گذشته با حمایت ایالات متحده، به شدت گسترش داده است.
تظاهرات که هفته گذشته در شهر بیت لاهیا در شمال غزه آغاز شد و هزاران فلسطینی را به خیابان‌ها کشاند، خواستار پایان جنگی شد که بیش از ۵۰,۰۰۰ کشته در سراسر غزه برجای گذاشته است که بیشتر آنها غیرنظامی هستند.
نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین مستقر در کرانه باختری، که آخرین آن در ماه سپتامبر انجام شد، نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق فلسطینیان در غزه، اسرائیل و ایالات متحده را مسئول بدبختی خود می‌دانند و تنها یک پنجم آنها حماس را مقصر می‌دانند.
اما شعارهای «حماس برو بیرون» و «حماس تروریست است» در تظاهرات شنیده می‌شد که نمایشی نادر از مخالفت علیه گروه شبه‌نظامی است که از زمان پیروزی در انتخابات فلسطین در سال ۲۰۰۶ و اخراج خونین رقیب خود فتح یک سال بعد، با مشت آهنین بر غزه حکومت کرده است. خانواده یک معترض ۲۲ ساله گفتند که اعضای گردان‌های قسام حماس هفته گذشته او را شکنجه کرده و کشته‌اند.
مومن النطور، وکیل ۳۰ ساله اهل غزه و زندانی سیاسی سابق حماس که در تظاهرات اخیر شرکت کرده بود، گفت که خشم از حماس در سراسر غزه عمیقاً احساس می‌شود. النطور یکی از سازمان‌دهندگان تظاهرات خیابانی سال ۲۰۱۹ بود که به شدت توسط شبه‌نظامیان سرکوب شد و او نگران است که به دلیل ابراز عقیده مجدد، مورد هدف قرار گیرد.
النطور از طریق واتس‌اپ از شهر غزه به المانیتور گفت: «در حالی که حماس نزدیک به ۶۰۰ روز گروگان‌های اسرائیلی را نگه داشته است، ما ۱۸ سال است که گروگان حماس بوده‌ایم.»
او گفت: «مردم از این جنگی که حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز کرد خسته شده‌اند. غیرنظامیان بهای ماجراجویی حماس را می‌پردازند.»
کشورهای اهداکننده بزرگ، مانند مصر و امارات متحده عربی، تمایلی به صرف میلیاردها دلار لازم برای بازسازی غزه ندارند، اگر این احتمال وجود داشته باشد که حماس دوباره به اسرائیل حمله کند و منجر به جنگ دیگری شود که آنچه را بازسازی کرده‌اند، ویران کند.
طرح‌های مختلف روز بعد تلاش کرده‌اند تا به موضوع خلع سلاح حماس، یکی از خواسته‌های کلیدی اسرائیل، رسیدگی کنند. رهبران این گروه نشان داده‌اند که مایل به واگذاری کنترل سیاسی غزه هستند، اما سیگنال‌های متناقضی از سوی حماس در مورد آینده شاخه نظامی آن وجود داشته است.
در مصاحبه‌ای در فوریه ۲۰۲۵ با نیویورک تایمز، موسی ابومرزوق، مقام ارشد حماس، گفت که گروهش «آماده گفتگو در مورد هر موضوعی» از جمله تسلیحات خود است. مقامات حماس بعداً گفتند که اظهارات مرزوق خارج از متن بوده و بر امتناع خود از خلع سلاح تأکید کردند.
در همان ماه، اسامه حمدان، مقام ارشد حماس، گفت که «موضوع سلاح مقاومت» غیرقابل مذاکره است. سایر اعضای این گروه گفته‌اند تا زمانی که کشور فلسطین وجود نداشته باشد، خلع سلاح نخواهند شد.
پس از نزدیک به ۱۸ ماه جنگ، هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه نیروی نظامی، وعده‌های اسرائیل مبنی بر اجازه خروج رهبران آن از غزه یا فشار کشورهای عربی برای کنار گذاشتن سلاح‌های حماس کافی باشد، وجود ندارد.
تهانی مصطفی، تحلیلگر ارشد فلسطین در گروه بین‌المللی بحران، گفت که حماس از تجربیات سازمان آزادی‌بخش فلسطین و فتح در مورد کنار گذاشتن مقاومت مسلحانه علیه اسرائیل و تحویل سلاح‌هایشان درس گرفته است.
مصطفی گفت: «وقتی آنها گروه‌های مسلح خود را منحل کردند، در مقابل چه چیزی به دست آوردند؟ آنها سرزمین بیشتری از دست دادند. فلسطینیان حقوق بیشتری را از دست دادند.»
طرح بازسازی چند ساله که ماه گذشته توسط مصر ارائه شد - و مورد تأیید کشورهای عربی و کشورهای بزرگ اروپایی است - به طور مشخص از ذکر نام حماس اجتناب می‌کند اما به معضل خلع سلاح جناح‌های فلسطینی اذعان دارد.
در این سند آمده است: «این چیزی است که می‌توان با آن مقابله کرد و حتی برای همیشه به آن پایان داد، تنها در صورتی که علل آن از طریق یک افق روشن و یک روند سیاسی معتبر برطرف شود.»
برخلاف طرح‌های ارائه شده توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا، یا دولت اسرائیل، طرح مصر به بیش از ۲ میلیون ساکن غزه اجازه می‌دهد تا باقی بمانند. این طرح ۵۳ میلیارد دلاری خواستار اداره غزه به مدت شش ماه توسط شورایی از تکنوکرات‌های فلسطینی قبل از بازگشت نهایی تشکیلات خودگردان فلسطین است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و ائتلاف حاکم راستگرای او با هرگونه نقش رسمی برای تشکیلات خودگردان مورد حمایت بین‌المللی، که در حال حاضر خودمختاری محدودی در بخش‌هایی از کرانه باختری دارد، مخالف هستند.
در مقاطعی در دوران دولت بایدن، مقامات آمریکایی در مورد امکان خروج کامل شبه‌نظامیان حماس از غزه، مشابه تخلیه ۱۴۰۰۰ رزمنده سازمان آزادی‌بخش فلسطین از بیروت در سال ۱۹۸۲، بحث کردند. کشورهایی مانند قطر، الجزایر، ترکیه و ایران به عنوان مقاصد بالقوه مطرح شده‌اند. منتقدان این پیشنهاد می‌گویند بسیار بعید است که یک گروه شبه‌نظامی که دلیل وجودی‌اش مقاومت مسلحانه علیه اسرائیل است، با ترک خاک فلسطین موافقت کند.
در ماه ژانویه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت، زمانی که گفت ایالات متحده ارزیابی کرده است که حماس تقریباً به همان تعداد جنگجوی جدید استخدام کرده است که در جریان حمله هوایی و زمینی اسرائیل کشته شده‌اند، خبرساز شد و هشدار داد که این «دستورالعملی برای یک شورش پایدار و جنگ دائمی» است.
اما توماس اس. واریک، عضو ارشد غیرمقیم در شورای آتلانتیک، گفت که نکته مثبتی در این آمار وجود دارد. نیروهای تازه‌نفس حماس عموماً جوان‌تر، کم‌تجربه‌تر و از نظر ایدئولوژیک کمتر متعهد نسبت به کسانی هستند که حملات ۷ اکتبر را انجام دادند.
واریک گفت: «بسیاری از آنها دقیقاً به این دلیل پیوستند که حماس به آنها غذا می‌دهد و به آنها اجازه می‌دهد خانواده‌های خود را سیر کنند. اینها افرادی هستند که در صورت وجود راهی برای زندگی با عزت، پس از پایان جنگ، سلاح‌های خود را زمین گذاشته و به زندگی غیرنظامی باز خواهند گشت.»
البته، اجرای هرگونه طرح روز بعد که عزت فلسطینیان را تأمین کند، به این بستگی دارد که آیا اسرائیل و حماس می‌توانند ابتدا برای از سرگیری آتش‌بس توافق کنند یا خیر. مقامات بهداشتی محلی می‌گویند بیش از ۱۰۰۰ نفر از زمانی که اسرائیل دو هفته پیش آتش‌بس را پایان داد و بمباران‌های هوایی خود را از سر گرفت، جان خود را از دست داده‌اند.