در حالی که بسیاری تصور می‌کنند سیاست چین از زمان دبیرکل شدن شی جین پینگ در نوامبر 2012، یک نمایش تک نفره بوده است، حقیقت پیچیده‌تر از این است. سیگنال‌های اخیر نشان‌دهنده تغییری ظریف در دینامیک قدرت است. اگرچه شی به وضوح اقتدار خود را به عنوان رهبر عالی چین تثبیت کرده است، اما اکنون به نظر می‌رسد جنبه‌های کلیدی حکمرانی — به ویژه در سیاست‌گذاری اقتصادی — را به معاون خود، نخست‌وزیر لی چیانگ، واگذار می‌کند.
این یک چرخش غیرمنتظره است. شی در ابتدا با به حاشیه راندن لی کچیانگ، سلف لی چیانگ، که زمانی رقیب او برای مقام ارشد بود، کنترل خود را تشدید کرد. لی کچیانگ، که از سال 2013 تا 2023 به عنوان نخست‌وزیر خدمت کرد، شاهد کاهش تدریجی اقتدار خود بود، زیرا شی سیاست‌گذاری اقتصادی را جذب نهادهای حزب کرد و شورای دولتی – کابینه دولت تحت رهبری نخست‌وزیر – را تضعیف کرد. حزب همیشه نهادهای دولتی را هدایت کرده است، اما دومی در حوزه‌های سیاست‌گذاری فنی، خودمختاری بیشتری داشت.
شی که اکنون در 70 سالگی خود به سر می‌برد و سومین دوره پنج ساله بی‌سابقه خود را سپری می‌کند، به نظر می‌رسد از کنترل عملی به سبک رهبری اوراکل‌گونه‌تر تغییر می‌کند: حفظ اقتدار نهایی تصمیم‌گیری در عین واگذاری سیاست‌گذاری روزمره به وفادارانش که اکنون بر بدنه نخبگان 24 نفره پولیتبورو حزب مسلط هستند. در میان آنها لی چیانگ، ذینفع اصلی این تغییر، برجسته است که از سال 2004 تا 2007 پس از پیشرفت در رده‌های محلی استان، به عنوان رئیس دفتر شی در ژجیانگ خدمت کرد.
داده‌های منبع باز نشان می‌دهد که جایگاه سیاسی لی در حال رشد است. بر اساس تحلیل من از گزارش‌های رسانه‌های دولتی و مقررات رسمی، از زمان نخست‌وزیر شدن در مارس 2023، او ریاست جلسات بیشتری را بر عهده داشته، قدرت‌های بیشتری کسب کرده و از شهرت عمومی بالاتری نسبت به سلف‌های اخیر خود برخوردار بوده است. ارتقای آرام او با یک دستور کار اقتصادی طرفدار رشد همزمان بوده و می‌تواند او را به عنوان یک بازیگر مهم در مذاکرات آینده آمریکا و چین و در تیم رهبری بعدی چین مطرح کند.
شاید تأثیرگذارترین سازوکار سیاستی در دوران شی، کمیسیون مرکزی برای تعمیق جامع اصلاحات (CCCDR) بوده است که در سال 2013 به عنوان یک گروه هماهنگی غیررسمی بین رهبران حزب و نهادهای خطی تأسیس شد و سپس در سال 2018 به یک نهاد دائمی ارتقا یافت. CCCDR به ریاست شی، به ابزاری کلیدی برای پیشبرد دستور کار داخلی او، از جمله اصلاحات در بازارها، تجارت، نوآوری، انرژی و رفاه اجتماعی تبدیل شد. او از CCCDR برای به حاشیه راندن شورای دولتی و متمرکز کردن سیاست‌گذاری اقتصادی در داخل حزب استفاده کرد.
اما CCCDR از آگوست 2024 تاکنون جلسه ای نداشته است. طبق سوابق حزب در دسترس عموم، شی از زمان آغاز دوره سوم خود در اکتبر 2022، تنها شش بار کمیسیون را تشکیل داده است، در مقایسه با 38 بار در دوره اول و 27 بار در دوره دوم. به همین ترتیب، کمیسیون مرکزی امور مالی و اقتصادی، نهاد اصلی هماهنگی او برای سیاست‌های کلان اقتصادی و مالی، در این دوره تنها چهار بار جلسه داشته است که نسبت به 11 جلسه برگزار شده در دوره گذشته‌اش کاهش یافته است. آخرین جلسه آن در فوریه 2024 بود.
در همین حال، جایگاه لی در حال رشد است. به عنوان نخست‌وزیر، او در تنها دو سال، ریاست هشت جلسه عمومی شورای دولتی را بر عهده داشته است که با تعداد جلسات برگزار شده در هر دوره پنج ساله توسط دو سلف اخیر خود، ون جیابائو (2003-2013) و لی کچیانگ، برابر است. این جلسات قبلاً بر گزارش‌های سالانه و تشریفاتی مانند انتخاب رؤسای اجرایی هنگ کنگ و ماکائو متمرکز بودند، اما تحت رهبری لی محتوای بیشتری پیدا کرده‌اند. در دو سال گذشته، آنها دستور کار ملی را پس از تعطیلات تابستانی حزب در بیدایهه تنظیم کرده و دستورالعمل‌هایی را پس از جلسه پارلمانی ماه مارس صادر کرده‌اند.
لی همچنین از طریق اصلاحات نهادی کم‌توجه، قدرت‌هایی به دست آورده است. در مارس 2023، شورای دولتی «مقررات کاری» جدیدی را تصویب کرد که «جلسه کاری نخست‌وزیر» (总理办公会议, zongli bangong huiyi) را احیا کرد. این جلسات مشمول الزامات افشاگری نیستند و وقوع و محتوای آنها مبهم باقی می‌ماند. پکن جلسه کاری نخست‌وزیر را در سال 2003 لغو کرد، ظاهراً به این دلیل که نخست‌وزیر سابق، ژو رونگجی، از آن برای تأیید پروژه‌های بزرگ، آغاز ابتکارات و ایجاد گروه‌های پیشرو بدون مشورت‌های گسترده‌تر شورای دولتی استفاده می‌کرد. در آن زمان، مشاوران سیاسی این جلسات را به این دلیل که به نخست‌وزیر اجازه می‌دهند تصمیمات «خودسرانه» و «خارج از قوانین و مقررات» بگیرد، مورد انتقاد قرار دادند. احیای این جلسه ممکن است در یک سطح، بازتاب نگرانی شی باشد که کادرها با «فهم ناکافی» و «توانایی ناکافی» اجرای سیاست‌ها را کند می‌کنند و در نتیجه نیاز او به توانمندسازی یک معاون کلیدی برای اجرای جزئیات چشم‌انداز سیاسی‌اش. اگر این جلسات مانند دوران نخست‌وزیری ژو عمل کنند، به لی اجازه می‌دهند هر مقام دولتی را، در هر موضوعی، در هر زمانی احضار کند - ابزاری نهادی قدرتمند برای انجام کارها.
مقررات جدید همچنین فرکانس جلسات اجرایی شورای دولتی – یک نهاد تصمیم‌گیرنده متشکل از حدود 10 رهبر عالی دولتی – را از هفتگی به تقریباً دو هفته یک بار کاهش داد و نقش محوری لی را نسبت به همتایانش بیشتر تقویت کرد. این مقررات همچنین به او اجازه می‌دهد هر دو ماه یک بار «جلسات مطالعه ویژه» (专题学习, zhuanti xuexi) برگزار کند، مشابه «جلسات مطالعه جمعی» (集体学习, jiti xuexi) ماهانه پولیتبورو. همانطور که این جلسات برای شی در حزب کمونیست عمل می‌کنند، لی را قادر می‌سازند تا اولویت‌های سیاستی خود را برجسته کرده و اقتدار خود را در شورای دولتی تثبیت کند.
این سیگنال‌های نهادی با گزارش‌های غیررسمی از افزایش جایگاه لی طنین‌انداز می‌شود. دو نفری که اخیراً با او در مجمع توسعه چین در ماه مارس ملاقات کردند، رهبری را توصیف می‌کنند که با اعتماد به نفس و آسوده‌تر به نظر می‌رسد. یکی گفت که لی در گذشته به طور سفت و سخت به اظهارات از پیش نوشته شده پایبند بود، اما اکنون به زبانی ساده صحبت می‌کند، سیاست‌ها را واضح‌تر توضیح می‌دهد و در گفتگوی واقعی مشارکت می‌کند. این احساس توسط چندین مشاور متمرکز بر چین که مشتریانشان در جلسات مشابهی حضور داشته‌اند، به من تکرار شد.
یک ناظر سیاسی در پکن که ارتباطات خوبی دارد، به من گفت که لی چیانگ نسبت به لی کچیانگ بیشتر در سیاست‌گذاری اقتصادی روزمره دخیل است. نکته مهم این است که او این کار را به گونه‌ای انجام می‌دهد که اقتدار شی را به چالش نمی‌کشد، بلکه آن را تقویت می‌کند، با این شناخت که رهبر ارشد همچنان منبع اصلی قدرت سیاسی اوست. لی کچیانگ گهگاهی به استقلال سیاست‌گذاری اشاره کرده بود، برجسته‌ترین آن با نادیده گرفتن روایت شی در مورد ریشه‌کن کردن فقر با افشای اینکه حدود 600 میلیون نفر از مردم چین با کمتر از 1000 یوان در ماه زندگی می‌کنند. با این حال، لی چیانگ تاکنون از جلب توجه به خود اجتناب کرده و تلاش کرده است با رهبر ارشد هم‌قدم بماند.
لی در حال تبدیل شدن به یک طرف گفتگوی ارزشمندتر برای رهبران، مدیران و دیپلمات‌های خارجی است. او به طور منظم با کاسبان و اقتصاددانان مشورت می‌کند و به نظر می‌رسد به عنوان یک کانال سیاسی برای بازخورد در مورد محیط کسب‌وکار در چین خدمت می‌کند. او در دو سال اول نخست‌وزیری خود بیش از لی کچیانگ در سال‌های آغازین هر دو دوره خود، از کشورهای گروه 20 بازدید کرده است، که نشان می‌دهد شی بیشتر به او برای مدیریت مأموریت‌های دیپلماتیک مهم اعتماد دارد. لی چیانگ می‌تواند نقش کلیدی در استراتژی‌گذاری برای فاز بعدی مذاکرات آمریکا و چین ایفا کند، به ویژه با توجه به همپوشانی سیاست‌های تجاری و اقتصادی، که هر دو تحت صلاحیت شورای دولتی قرار دارند.
تحرک سیاسی لی برای سیاست چه معنایی دارد؟ شی همچنان جهت کلی، از جمله در مسائل اقتصادی، را تعیین می‌کند. اما دستورالعمل‌های او اغلب کلی یا ایدئولوژیک هستند و لی اختیار قابل توجهی برای تفسیر و اجرای آنها دارد. به عنوان یک رهبر استانی در ژجیانگ، جیانگسو و شانگهای، لی به طور گسترده‌ای به عنوان چهره‌ای عملگرا شناخته می‌شد که از شرکت‌های خصوصی حمایت می‌کرد و از سرمایه‌گذاری خارجی استقبال می‌کرد. حمایت مداوم شی از او، احتمال اینکه پاسخ اقتصادی پکن به فشارهای داخلی و خارجی شامل اصلاحات سنجیده اما معنی‌دار، همراه با محرک‌های مالی بیشتر برای تقویت تقاضای داخلی و اعتماد کسب‌وکار باشد را افزایش می‌دهد.
ابهام در سیاست چین تعیین اینکه چه کسی تصمیمات خاصی را هدایت می‌کند، دشوار می‌سازد، اما افزایش جایگاه لی با گرایش روشن‌تر به رشد در سیاست اقتصادی، به ویژه از سپتامبر گذشته، همزمان شده است. شی اعتبار این تغییر را به خود اختصاص داده و مکرراً به «دستورالعمل‌های قاطع» ارائه شده در یک جلسه پولیتبورو به ریاست او در 26 سپتامبر اشاره کرده است. با این حال، آن جلسه تا حد زیادی محوریتی را که دو روز قبل در یک کنفرانس خبری شورای دولتی سیگنال داده شده بود، تأیید کرد که منجر به افزایش قیمت سهام شد. لی همچنین چندین سیاست عمده را با هدف حمایت از شرکت‌های خصوصی و احیای مصرف به اجرا گذاشته است.
موضوعات جلسات مطالعاتی لی، این تصور را تقویت می‌کند که او از یک برنامه اقتصادی عمل‌گرایانه‌تر حمایت می‌کند. شی اغلب پولیتبورو را به مطالعه ایدئولوژی و امنیت ملی وادار می‌کند. در مقابل، لی بر مسائل اقتصادی مانند مصرف، سیاست رقابت، اصلاحات بازار سرمایه، مالکیت فکری، و محیط کسب و کار تأکید کرده است. در حالی که حیطه کاری شورای دولتی بیشتر اقتصادی است تا پولیتبورو، این شورا همچنین بر وزارتخانه‌های قدرتمند مسئول امنیت عمومی و دولتی نظارت دارد – که نشان می‌دهد تأکید لی بر توسعه ممکن است تلاشی عمدی برای تغییر توازن سیاست به سمت دور شدن از امنیت ملی باشد.
البته، قدرت لی نباید بیش از حد برآورد شود. او در نهایت به شی پاسخگوست. در اوایل سال 2022، هنگامی که به عنوان دبیر حزب شانگهای خدمت می‌کرد، لی چند هفته‌ای صبر کرد تا شهر را در طول شیوع نوع اُمیکرون بسیار قابل انتقال کووید-19 قرنطینه کند، که احتمالاً به دلیل نگرانی‌های اقتصادی بود. اما به محض افزایش موارد، شی معاون نخست‌وزیر سون چونلان را برای تقویت سیاست «کووید صفر» خود اعزام کرد، و لی به سرعت قرنطینه شدید دو ماهه را تحمیل کرد که باعث اختلالات اقتصادی و اجتماعی شدید شد. این رویداد باعث شد برخی او را «بله‌قربان‌گو» بنامند. از یک جنبه، این دقیق است: هیچ رهبری نمی‌تواند سیاستی را دنبال کند که شی با آن مخالف باشد. اما با توجه به اینکه شی اکنون توسط پیروانش احاطه شده است، به نظر می‌رسد تمایل بیشتری دارد که به آنها اجازه دهد در سیاست‌گذاری مشارکت کنند. طبق گزارش رویترز، لی بعداً در همان سال به شی کمک کرد تا او را متقاعد کند که سیاست کووید صفر را کنار بگذارد.
دلایل استراتژیک نیز برای ارتقای لی توسط شی وجود دارد. واگذاری حکمرانی بار فیزیکی رهبری روزمره را کاهش می‌دهد و تضمین می‌کند که شی کسی را برای سرزنش کردن در صورت وقوع فاجعه داشته باشد. شی همچنین ممکن است بخواهد شبکه‌های رقیب از وفاداران را متعادل کند تا هیچ متحد واحدی بیش از حد قدرتمند نشود. کای چی، دستیار ارشد شی و همکار دیرینه‌اش از سال‌های حضورش در فوجیان، به ستون فقرات بوروکراسی حزب و سیاست امنیت ملی تبدیل شده است – که برای او لقب غیررسمی «دبیرکل معاون» را به ارمغان آورده است. در مقابل، لی از حلقه ژجیانگ شی است. تشویق رقابت آرام بین آنها ممکن است به شی در حفظ کنترل کمک کند.
برجسته شدن روزافزون لی می‌تواند پیامدهای پایداری برای سیاست چین داشته باشد. در اواخر سال 2027، انتظار می‌رود شی بیست و یکمین کنگره حزب را برای انتخاب یک کمیته مرکزی جدید برگزار کند، که سپس ترکیب بعدی رهبران ملی را انتخاب خواهد کرد. طبق هنجارهای بازنشستگی قبلی — که اعضای پولیتبورو 68 ساله یا مسن‌تر را ملزم به کناره‌گیری می‌کرد — لی، متولد ژوئیه 1959، باید بازنشسته می‌شد. در کنگره گذشته در اکتبر 2022، اکثر رهبران طبق برنامه بازنشسته شدند، اما شی استثنائات قابل توجهی برای خود و تعداد انگشت‌شماری از همکارانش، از جمله وانگ یی، دیپلمات ارشد، و ژنرال ارشد ژانگ یوشیا، قائل شد.
اگر لی در نظر شی همچنان مورد عنایت باشد، می‌تواند به عنوان نخست‌وزیر یا در پست ارشد دیگری تا سال 2032 ادامه دهد. بخت او در ماه آوریل، زمانی که شی شی تایفنگ، معاون سابق لی در جیانگسو، را برای رهبری سازمان قدرتمند سازماندهی حزب که مقامات را بررسی و توصیه‌های ترفیع را انجام می‌دهد، منصوب کرد، روشن‌تر شد.
البته، قدرت لی نباید بیش از حد تخمین زده شود. او در نهایت به شی پاسخگوست. یک اشتباه کوچک از لی می‌تواند حرفه او را از مسیر خارج کند. و نفوذ او با نفوذ نخست‌وزیران گذشته مانند ژو انلای یا ژو رونگجی، که در برخی دوره‌ها رهبری سیاست‌گذاری ملی را بر عهده داشتند، برابر نیست. اما لی انتظارات را به چالش کشیده و به نخست‌وزیری با نفوذتر از لی کچیانگ تبدیل شده است. حتی اقداماتی که زمانی نشانه‌های ضعف تلقی می‌شدند، مانند لغو کنفرانس مطبوعاتی سالانه نخست‌وزیر یا استفاده از هواپیماهای چارتر به جای هواپیماهای VIP مانند شی، ممکن است بازتاب تلاش‌های محاسبه شده‌ای برای نشان دادن احترام و ایجاد اعتماد با شی باشد.
شی می‌تواند به تنهایی حکومت کند، اما نمی‌تواند به تنهایی حکمرانی کند. او به مشاوران، راه‌حل‌ها و مجریان نیاز دارد – و لی چیانگ در حال ارائه آنهاست. همین دینامیک با معاون نخست‌وزیر هه لیفنگ، دوست قدیمی شی از دوران او به عنوان کادر محلی در شهر ساحلی شیامن در دهه 1980، نیز دیده می‌شود که اکنون رهبری مذاکرات تجاری آمریکا را بر عهده دارد. شی کنترل کامل بر سیاست‌های نخبگان و استراتژی را حفظ می‌کند، اما به طور فزاینده‌ای راحت‌تر است که به زیردستان مورد اعتماد خود اجازه دهد بسیاری از جنبه‌های سیاست‌گذاری را مدیریت کنند. فعلاً.