خلاصه
وین/پاریس، 22 ژوئن (رویترز) – حملات نظامی شب گذشته آمریکا که به گفته رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، سایت‌های هسته‌ای اصلی ایران را "نابود" کرده است، دیدگاه رایج مبنی بر اینکه چنین حملاتی می‌توانند یک برنامه هسته‌ای را به تأخیر اندازند اما یک حرکت قاطع برای ساخت بمب اتم را از بین نمی‌برند، مورد آزمون قرار خواهد داد.
همانطور که برنامه هسته‌ای ایران طی دو دهه گذشته گسترش یافته و پیچیده‌تر شده است، بسیاری از مقامات و کارشناسان هسته‌ای هشدار داده‌اند: شما می‌توانید زیرساخت فیزیکی یک برنامه هسته‌ای را نابود یا غیرفعال کنید، اما از بین بردن دانشی که یک کشور کسب کرده، بسیار دشوار یا غیرممکن است.
قدرت‌های غربی از جمله ایالات متحده نیز به طور علنی به این موضوع اشاره کرده و از "کسب دانش برگشت‌ناپذیر" ایران در انجام فعالیت‌هایی که آن‌ها با آن مخالفند، گلایه کرده‌اند.
انجمن کنترل تسلیحات مستقر در واشینگتن در بیانیه‌ای پس از حملات آمریکا با بمب‌های سنگرشکن عظیم به سایت‌هایی از جمله دو تأسیسات اصلی غنی‌سازی زیرزمینی ایران در نطنز و فردو، اعلام کرد: "حملات نظامی به تنهایی نمی‌توانند دانش هسته‌ای گسترده ایران را نابود کنند."
"این حملات برنامه ایران را به عقب خواهند راند، اما با هزینه تقویت عزم تهران برای بازسازی فعالیت‌های هسته‌ای حساس خود، که احتمالاً آن را به خروج از پیمان عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) و احتمالاً حرکت به سمت تسلیحاتی شدن سوق می‌دهد."
اسرائیل نیز اعلام کرده است که دانشمندان هسته‌ای ایران را کشته است، اما در حالی که اطلاعات کمی در مورد جنبه پرسنلی برنامه هسته‌ای ایران در دست است، مقامات گفته‌اند که در مورد تأثیر جدی این امر بر دانش هسته‌ای ایران، حتی اگر ممکن است پیشرفت را در کوتاه‌مدت کند کند، تردید دارند.
غرب می‌گوید هیچ توجیه غیرنظامی برای غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران تا خلوص شکافت‌پذیر نزدیک به سطح تسلیحاتی وجود ندارد. ایران می‌گوید اهداف هسته‌ای آن صرفاً صلح‌آمیز است و حق دارد به هر میزان که می‌خواهد غنی‌سازی کند.
برنامه هسته‌ای ایران پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای 2015 بین تهران و قدرت‌های بزرگ که محدودیت‌های شدیدی بر فعالیت‌های هسته‌ای آن در ازای کاهش تحریم‌ها اعمال می‌کرد، پیشرفت‌های سریعی داشته است.
پس از خروج آمریکا در سال 2018 و بازاعمال تحریم‌های آمریکا، ایران از محدودیت‌های اعمال شده توسط توافق بر مواردی مانند خلوص غنی‌سازی اورانیوم و میزان ذخیره‌سازی آن فراتر رفت و سپس بسیار بیشتر از آن پیش رفت.
ذخایر اورانیوم
حداقل تا پیش از اولین حملات اسرائیل به تأسیسات غنی‌سازی ایران در 13 ژوئن، ایران اورانیوم را تا 60 درصد خلوص تصفیه می‌کرد، که یک گام کوتاه تا حدود 90 درصد، یعنی سطح تسلیحاتی، فاصله دارد و بسیار بالاتر از سقف 3.67 درصدی تعیین شده توسط توافق 2015 است که ایران تا یک سال پس از خروج ترامپ به آن احترام می‌گذاشت.
آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، ناظر هسته‌ای سازمان ملل که تأسیسات هسته‌ای ایران را بازرسی می‌کند، در 31 مه نشان داد که ایران به اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده تا 60 درصد در اختیار دارد که در صورت غنی‌سازی بیشتر، برای ساخت 9 سلاح هسته‌ای کافی است، طبق معیار آژانس. این کشور مقادیر بیشتری در سطوح پایین‌تر مانند 20 درصد و 5 درصد نیز دارد.
تأثیر دقیق حملات اسرائیل و اکنون آمریکا بر تأسیسات و مواد هسته‌ای ایران هنوز مشخص نشده است. علاوه بر سایت‌های غنی‌سازی، آمریکا به اصفهان نیز حمله کرد، جایی که مقامات گفته‌اند بخش عمده‌ای از اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران در زیر زمین ذخیره شده بود.
یک پرسش مهم بی‌پاسخ این است که ایران هنوز چه مقدار اورانیوم بسیار غنی‌شده دارد و آیا همه آن به حساب می‌آید یا خیر.
یک منبع ارشد ایرانی روز یکشنبه به رویترز گفت که بخش عمده‌ای از اورانیوم بسیار غنی‌شده در فردو، سایتی که بخش عمده‌ای از اورانیوم تصفیه‌شده ایران تا 60 درصد را تولید می‌کند، قبل از حمله آمریکا به آنجا به مکانی نامعلوم منتقل شده بود.
کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه، آخر هفته گذشته به تلویزیون دولتی گفت که ایران اقداماتی برای حفاظت از مواد و تجهیزات هسته‌ای انجام خواهد داد که به آژانس گزارش نخواهد شد، و دیگر مانند گذشته با آژانس همکاری نخواهد کرد.
تهدید کره شمالی
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) از 9 روز پیش، یعنی از زمان اولین حملات اسرائیل، قادر به انجام بازرسی در ایران نبوده است، اما گفته است که با مقامات ایرانی در تماس است.
اینکه ایران در مرحله بعدی چه اقدامی در رابطه با برنامه هسته‌ای خود انجام خواهد داد نیز نامشخص است. تهدید این کشور برای خروج از پیمان منع اشاعه هسته‌ای (NPT) به رقابت برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای اشاره دارد، اما ایران همچنان بر این موضوع تأکید کرده است که چنین قصدی ندارد.
تنها کشور دیگری که خروج خود را از NPT در سال 2003 اعلام کرد، کره شمالی بود. این کشور بازرسان آژانس را اخراج کرد و سپس به آزمایش سلاح‌های هسته‌ای پرداخت.
یک مقام اروپایی گفت: "بزرگترین نگرانی ما این است که به سناریوی کره شمالی ختم شویم، که در آن این حملات ایرانی‌ها را متقاعد کند که تنها راه نجات رژیم، دستیابی به بمب است. الان کسی کره شمالی را بمباران نمی‌کند، اینطور نیست؟"
حتی اگر بازرسی‌ها ادامه یابد، به دلیل خروج ترامپ در سال 2018، ایران قبلاً نظارت‌های اضافی آژانس را که توسط توافق 2015 پیش‌بینی شده بود، لغو کرده بود. این بدان معناست که آژانس دیگر نمی‌داند ایران چند سانتریفیوژ در مکان‌های اعلام نشده دارد.
آژانس می‌گوید در حالی که نمی‌تواند صلح‌آمیز بودن کامل اهداف ایران را تضمین کند، هیچ نشانه معتبری از یک برنامه تسلیحات هسته‌ای هماهنگ نیز در دست ندارد.
با این حال، حملات اسرائیل و اکنون آمریکا نگرانی‌هایی را در میان دیپلمات‌ها و سایر مقامات افزایش داده است که ایران از آن سانتریفیوژها برای راه‌اندازی یک سایت غنی‌سازی مخفی استفاده خواهد کرد، زیرا چنین سایتی می‌تواند در یک ساختمان نسبتاً کوچک و نامحسوس مانند یک انبار ساخته شود.
یک مقام غربی گفت: "این کاملاً ممکن است که سایت‌های غنی‌سازی دیگری وجود داشته باشند که ما از آن‌ها بی‌خبر باشیم. ایران کشور بزرگی است." او افزود که ایران همچنین می‌تواند انتخاب کند که منتظر بماند و زمان بخرد.
"ظرف دو سال، اگر ایران بخواهد از صفر شروع کند، فقط به چند ماه زمان نیاز دارد تا یک برنامه جدید را بازسازی کرده و به جایی که دیروز بود بازگردد."
گزارش‌های تکمیلی از پریسا حافظی؛ نگارش توسط فرانسوا مورفی؛ ویرایش توسط مارک هاینریش
استانداردهای ما: اصول اعتماد تامسون رویترز.