برای کسانی که نگران تبدیل شدن ایران به یک کشور دارای سلاح هسته‌ای هستند، درک این موضوع حیاتی است که حملات ایالات متحده و اسرائیل چه تأثیری بر ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم این کشور داشته است و همچنین موجودی فعلی سوخت اتمی آن چقدر است.
قبل از حملات هوایی، ایران ذخیره‌ای از اورانیوم با غنی‌سازی بالا انباشته کرده بود که در صورت فرآوری اندکی بیشتر، می‌توانست سوخت ۱۰ بمب هسته‌ای را تأمین کند. مکان فعلی این ذخیره برای بازرسان بین‌المللی که آن را رصد می‌کردند، نامشخص است.
اگر ایران همچنان توانایی غنی‌سازی اورانیوم را داشته باشد، می‌تواند از آن موجودی برای تولید تسلیحات هسته‌ای در تلاش برای بازدارندگی حملات نظامی آینده استفاده کند.
اورانیوم با غنی‌سازی بالا چیست؟
اورانیوم طبیعی عمدتاً از دو ایزوتوپ تشکیل شده است: U-238 و U-235. مورد دوم مستقیماً به تولید واکنش شکافت هسته‌ای لازم برای هم تولید برق هسته‌ای و هم تسلیحات کمک می‌کند، اما در سنگ معدن اورانیوم خام در غلظت‌های پایین یافت می‌شود. بنابراین، این ماده نیاز به غنی‌سازی دارد تا غلظت U-235 افزایش یابد.
غلظت ۳.۷٪ برای تأمین سوخت بیشتر نیروگاه‌های هسته‌ای مورد نیاز است. برای تسلیحات هسته‌ای، غلظت لازم معمولاً ۹۰٪ است. اما هر چیزی بالای ۲۰٪ به عنوان "اورانیوم با غنی‌سازی بالا" تعریف می‌شود، زیرا در این مرحله، نیاز به مراقبت ویژه دارد و رسیدن به سطح تسلیحاتی فرآیندی نسبتاً سریع است.
چگونه جهان خارج اورانیوم با غنی‌سازی بالای ایران را رصد می‌کرد؟
قبل از حملات به ایران، ۲۷۴ ناظر از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سازمان نظارتی هسته‌ای جهانی، به صورت چرخشی وارد و خارج از کشور می‌شدند تا موجودی اورانیوم اعلام شده آن را رصد کنند. آنها روزانه بیش از یک سایت را بازرسی می‌کردند تا اطمینان حاصل کنند که مواد موجود هستند و برای مصارف تسلیحاتی منحرف نمی‌شوند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه می گزارش داد که ایران ۴۰۹ کیلوگرم (۹۰۲ پوند) اورانیوم غنی‌شده ۶۰٪ را انباشته کرده است – این میزان تقریباً ۵۰٪ افزایش نسبت به حجم ثبت شده سه ماه قبل را نشان می‌دهد.
ایران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای آن ابعاد نظامی ندارد. اما در ۱۲ ژوئن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایران را مورد سرزنش قرار داد و اعلام کرد که این کشور مسئولیت‌های خود را در همکاری با بازرسان نقض کرده است و آژانس قادر به تعیین این موضوع نیست که آیا برنامه هسته‌ای این کشور "منحصراً صلح‌آمیز" است یا خیر.
اورانیوم با غنی‌سازی بالای ایران اکنون کجاست؟
این یک پرسش باز است.
به گفته رافائل ماریانو گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اورانیوم با غنی‌سازی بالای ایران آخرین بار چند روز قبل از شروع کمپین بمباران اسرائیل در ۱۳ ژوئن که منجر به توقف بازرسی‌ها شد، توسط ناظران آژانس مشاهده شده بود. در آن زمان، این ذخیره در مرکز فناوری و تحقیقات هسته‌ای اصفهان قرار داشت – مرکزی برای فرآیندهای شیمیایی که سنگ معدن اورانیوم را به مواد اولیه قابل غنی‌سازی تبدیل می‌کند. این تأسیسات در مرکز ایران توسط اسرائیل و سپس ایالات متحده هدف قرار گرفت.
ایران در یادداشتی که سه هفته قبل از اولین حمله اسرائیل در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توزیع شد، اعلام کرده بود که در صورت وقوع چنین حمله‌ای، "اقدامات ویژه‌ای" برای انتقال اورانیوم با غنی‌سازی بالا به مکانی مستحکم انجام خواهد داد.
پس از آغاز بمباران، گروسی گفت نامه‌ای از عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دریافت کرده است که در آن ذکر شده این اقدامات اجرا شده‌اند. مقامات ایران به درخواست‌های گروسی مبنی بر اطلاع‌رسانی مکان جدید به بازرسانش پاسخ نداده‌اند.
ریسک این است که اورانیوم تقریباً در حد تسلیحاتی، می‌تواند به طور نامحدود پنهان شود. حجم آخرین گزارش شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند در ۱۶ سیلندر به ارتفاع ۹۱.۴ سانتی‌متر (۳۶ اینچ) ذخیره شود، طبق تخمین‌های منتشر شده توسط رگولاتورهای ایالات متحده. این تقریباً به اندازه یک کپسول غواصی بزرگ است. هر کدام حدود ۲۵ کیلوگرم وزن خواهد داشت – به اندازه‌ای سبک که بتوان آن را بر دوش حمل کرد.
آیا ایران می‌تواند اورانیوم با غنی‌سازی بالا را به سوخت بمب هسته‌ای تبدیل کند؟
ارتقاء به مواد با درجه تسلیحاتی از نظر فنی چالش‌برانگیز نیست؛ تنها چند صد سانتریفیوژ – دستگاه‌هایی که با سرعت‌های مافوق صوت می‌چرخند تا ایزوتوپ‌ها را جدا کنند – می‌توانند این کار را در عرض چند ماه انجام دهند. اما برای مرحله بعدی فرآیند، یعنی تبدیل اورانیوم به فلزی که می‌تواند در بمب استفاده شود، ایران به تأسیسات جدیدی برای جایگزینی ظرفیت‌های تخریب شده در اصفهان نیاز خواهد داشت.
اینکه آیا غنی‌سازی همچنان می‌تواند در دو تأسیسات شناخته شده ایران، یعنی فردو و نطنز، پس از حمله به آنها انجام شود، مشخص نیست. میزان خسارت وارد شده به این مراکز، از جمله توسط بزرگترین بمب‌های متعارف در زرادخانه ایالات متحده، از زمان آتش‌بس ۲۴ ژوئن، موضوع بحث‌های حل نشده بوده است.
این احتمال وجود دارد که ایران بتواند اورانیوم با غنی‌سازی بالای خود را در تأسیساتی که برای جهان خارج ناشناخته است، بیشتر پالایش کند. در اوایل ژوئن، سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد که سومین کارخانه غنی‌سازی در مکانی نامشخص و امن ساخته شده است و به عنوان واکنشی به سرزنش ۱۲ ژوئن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افتتاح خواهد شد.
سابقه فعالیت تأسیسات هسته‌ای مخفی در ایران وجود دارد. هر دو تأسیسات نطنز و فردو به صورت مخفیانه ساخته شدند و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها پس از تقریباً تکمیل شدن سایت‌ها اجازه ورود یافتند.
احتمالاً ایران سانتریفیوژهای یدکی در اختیار دارد. نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فرآیند ساخت این دستگاه‌ها توسط ایران چهار سال پیش متوقف شد. توافق هسته‌ای مهم امضا شده بین ایران و قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵ – برنامه جامع اقدام مشترک – بازرسی‌های منظم از ظرفیت این کشور برای ساخت سانتریفیوژهای جدید را مقرر کرده بود. اما پس از اینکه ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد، ایران دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورد.
گزینه دیگر برای ایران این است که موجودی اورانیوم با غنی‌سازی بالای خود را برای روزی دیگر که ممکن است ظرفیت غنی‌سازی خود را بازسازی کند، ذخیره نماید. این کشور می‌تواند مواد را تا درجات پایین‌تر سوخت که برای راکتورهای تولید برق هسته‌ای مناسب‌تر هستند، کاهش دهد. همچنین، ایران می‌تواند ذخایر را به روسیه ارسال کند، کشوری که پیشنهاد داده بود مازاد اورانیوم ایران را بپذیرد تا به توافق هسته‌ای جدید با ایالات متحده کمک کند.
آیا داشتن اورانیوم با درجه تسلیحاتی برای ساخت بمب کافی است؟
خیر. علاوه بر مواد شکافت‌پذیر، ایران به مکانیزم بمب و وسایل پرتاب آن نیاز دارد. احتمالاً ایران از قبل دانش فنی تولید یک بمب ساده انفجاری با مکانیزم "gun-assembly" (مانند بمبی که ایالات متحده در سال ۱۹۴۵ بر روی هیروشیما ژاپن انداخت) را داراست.
برای حمله به یک هدف دوردست، ایران به یک کلاهک جنگی نیاز دارد که به اندازه‌ای کوچک باشد که بتواند بر روی یکی از موشک‌های بالستیک خود نصب شود و بتواند از ورود مجدد به جو زمین جان سالم به در ببرد. این کشور آزمایش‌هایی را انجام نداده است که نشان دهد چگونه یک کلاهک هسته‌ای بسازد.
ایران مطالعاتی را در مورد نحوه مونتاژ چنین دستگاهی تا سال ۲۰۰۳ انجام داد اما طبق گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده، احتمالاً آن کار را از سر نگرفته است. تخمین‌ها برای مدت زمانی که ایران ممکن است برای تکمیل فعالیت‌های لازم نیاز داشته باشد، از چهار ماه تا دو سال متغیر است. قدرتمندترین موشک بالستیک این کشور بردی تا ۵۰۰۰ کیلومتر (۳۱۰۰ مایل) دارد.
چگونه جهان از وضعیت اورانیوم با غنی‌سازی بالای ایران مطلع خواهد شد؟
گزارش‌های اطلاعاتی می‌توانند ارزیابی‌هایی درباره وضعیت ذخایر اورانیوم با غنی‌سازی بالای ایران ارائه دهند، اما این یک شکل قابل اعتماد از راستی‌آزمایی نیست، زیرا راستی‌آزمایی نیازمند بازرسی‌های در محل و پایبندی متقابل است. گروسی گفت که او خوش‌بین است که یک آتش‌بس پایدار می‌تواند راه را برای از سرگیری مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران و از سرگیری بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هموار کند.
اگر درگیری با اسرائیل دوباره آغاز شود و ایران بدون قید و شرط تسلیم شود – همانطور که ترامپ در ۱۷ ژوئن در پستی در شبکه‌های اجتماعی خواستار شد – تسلیم شدن به اسرائیل و ایالات متحده امکان تحمیل یک رژیم بازرسی شبیه آنچه پس از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ در عراق اجرا شد را می‌دهد. بازرسان آمریکایی سال‌ها را صرف تأیید اتمام برنامه تسلیحات هسته‌ای صدام حسین کردند. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران، چنین احتمالی را رد کرده است.